Typ liryki
W omawianym tekście, ze względu na sposób wypowiedzi podmiotu, mamy do czynienia z liryką bezpośrednią. Dodatkowo możemy dookreślić typ liryki (tzn. wyznania), bowiem „ja” mówi o sobie samym do siebie. Ponieważ zwraca się do swego serca, które dopiero kształtuje, możemy mówić o nietypowej liryce zwrotu do adresata (np. „gdy ulegniesz, serce” – ty). Użycie tego rodzaju zwrotu, bezpośrednio skierowanego w pewnym stopniu do własnej osoby, odzwierciedla wewnętrzne obawy podmiotu (z jednej strony idealistyczne dążenia, z drugiej świadomość potencjalnej niedoskonałości).
Podmiot liryczny i jego kreacja
Podmiotem lirycznym jest osoba, która wykonuje pracę typową dla kowala. Korzysta z kruszców, kowadła, młota. Zawód ten odczytać jednak należy w sposób alegoryczno-symboliczny. Podmiot został wykreowany na osobę, która podejmuje działania, jest aktywna, wykonuje ciężką pracę. Ponadto dąży do perfekcji i deklaruje, że nie zadowoli się pośrednimi efektami swojej pracy.
Sensy utworu
Zaprezentowany w wierszu obraz jest bardzo dynamiczny. Oto mamy do czynienia z tytułowym kowalem, który wydobywa ze swojego wnętrza
całą bezkształtną masę kruszców drogocennych.
Następnie poddaje je obróbce („ciskam”, „walę”). Zamierzonym efektem tej ciężkiej fizycznej roboty ma być jego własne
hartowne, mężne […] dumne, silne serce.
Podmiot ma duże oczekiwania względem wytworu pracy swych rąk. Deklaruje, że jeżeli nie będzie ono doskonałe, to zostanie zniszczone. Skoro materiał jest z założenia drogocenny i doskonały, zatem możemy stwierdzić, że wiersz ma optymistyczny charakter. Człowiek nie musi szukać doskonałości poza sobą. Został w naturalny sposób nią obdarzony. Nie może jednak na tym poprzestać, bowiem owy potencjał ukrywa się w nim głęboko. Zatem zadaniem człowieka jest go dostrzec, wydobyć na zewnątrz i kształtować. Wiersz stanowi zaprzeczenie, powszechnej w epoce Młodej Polski, postawy poczucia bezsilności i niemocy. Należy bowiem działać, zmieniać swój charakter, dbać o wewnętrzny rozwój duchowy. Warto jednak pamiętać, że nie sam fakt podjęcia czynu ma tu znaczenie, lecz efekty podjętych działań. Czytamy nie o jakiejś pracy, lecz o ciężkiej pracy, której uwieńczeniem ma być doskonałe serce. Należy pamiętać, że w liryku tym rozwój wewnętrzny człowieka (serce) zobrazowany został za pomocą jego fizycznego, cielesnego wysiłku (pięść, młot). Kult siły charakteryzował filozofię Nietzschego. Staff twórczo przekształcił pewne założenia myśliciela, odrzucił niegodzące się z chrześcijaństwem aspekty i stworzył nowy kult siły duchowej. Kowal jest symbolem człowieka, który powinien kształtować swoją osobowość, dążyć do doskonałości, wykazywać siłę charakteru.
Gatunek literacki
Interpretowany wiersz realizuje wszystkie wyznaczniki charakteryzujące sonet. Zbudowany jest z czterech strof. Dwie pierwsze mają opisowy charakter. Czytamy w nich o działaniach podjętych przez podmiot. Zauważamy również regularność dotyczącą ilości wersów w strofach (po cztery). Dwie kolejne strofy (tj. trzecia i czarta) mają charakter refleksyjny i zbudowane są z trzech wersów. W tej części sonetu poznajemy rozważania na temat efektu pracy.
Kontynuacje i nawiązania
- Jednym z ważniejszych utworów nawołujących do działania i przypominających o sile jednostki jest dzieło Czesława Miłosza Traktat moralny.
Bibliografia przedmiotowa
- I. Maciejewska, Wiersze Leopolda Staffa. Biblioteka Analiz Literackich. Warszawa 1987.