Młoda Polska

Podstawowe informacje o epoce

Przyczyną zmian w Europie i w Polsce pod koniec XIX wieku był gwałtowny wzrost demograficzny. W Europie liczba ludności, której przez poprzednie stulecia przybywało powoli, tylko w ciągu XIX wieku wzrosła ze 190 do 520 milionów. Ulepszenie maszyn drukarskich, a w związku z tym rozwój czasopiśmiennictwa, zastosowanie telefonu i telegrafu, skonstruowanie radia, sprawiły niespotykany dotąd przepływ informacji. W tym przyspieszonym procesie rozwoju cywilizacyjnego człowiek poczuł się zagubiony i bezradny, zaczęła go przerażać perspektywa utraty indywidualności i autonomii. Hasła powolnej przebudowy kraju głoszone w dobie pozytywizmu przestały być aktualne, trzeba było społeczeństwu czegoś nowego, co pozwoliłoby iść z duchem czasu, a jednocześnie nie czuć się zagubionym w pędzącym do przodu świecie.

Ramy czasowe

W latach 90. XIX stulecia zaczęto budować nowe teorie dotyczące świata, człowieka i filozofii życiowej. Tak zrodził się ruch w literaturze, filozofii i sztuce, który umownie zamyka się w latach 1890-1918, a który nazywa się Młodą Polską.

Nazwa epoki

Termin najpierw pojawił się na zachodzie Europy i odpowiednio określał: Młode Niemcy, Młodą Belgię, Młodą Francję czy Młodą Skandynawię. W Polsce nazwa wzięła się od artykułów Artura Górskiego, który w krakowskim czasopiśmie „Życie” opublikował w roku 1898 cykl artykułów, opatrując je wspólną nazwą „Młoda Polska”. I w Europie, i w Polsce istniały również inne, tożsame dla tej epoki nazwy , a mianowicie: neoromantyzm, ze względu na to, że pisarze i artyści nawiązywali do twórczości wielkich romantyków oraz modernizm (moderne franc. nowoczesny, świeży), który określał w literaturze, malarstwie, muzyce, filozofii, w kulturze w ogóle, zespół nowoczesnych kierunków charakterystycznych dla tego okresu.

Pojęcia związane z epoką

Najbardziej powszechną nazwą określającą lata 1890-1918 była Młoda Polska, z równoprawnymi terminami: modernizm i neoromantyzm, ale z epoką tą wiążą się i inne pojęcia, które w różnych dziedzinach kultury ją zdominowały, a których nazwa kojarzona jest wyłącznie z tym okresem, bo to on dał początek tym kierunkom (późniejsze epoki niektóre te kierunki przejęły właśnie z Młodej Polski):

fin de siecle, co z francuska oznacza koniec wieku;

dekadentyzm: termin oznaczający „schyłek wieku”, ale określający też postawę człowieka końca wieku XIX; dekadentyzm kojarzony był z postawą bierności, niemocy, apatii, przeświadczeniem o nieuchronności śmierci, a w związku z tym oznaczał rezygnację z jakiejkolwiek aktywności;

impresjonizm: kierunek, który narodził się we Francji (impression franc. przelotne wrażenie), a którego zwolennicy odtwarzali świat, ukazując jego nieustającą zmienność (nazwa od obrazu Moneta Wschód słońca. Impresja);

symbolizm: prekursorem tego kierunku powstałego we Francji był Charles Baudelaire, autor Kwiatów zła, a głównym przedstawicielem Artur Rimbaud; symbol posiada dwa znaczenia: realne-rzeczywiste i ukryte (skojarzeniowe);

ekspresjonizm: (franc. expression – gwałtowne wyrażanie emocji, „krzyk duszy”), kierunek zapoczątkowany w Niemczech;

secesja: nurt w sztuce powstały w Niemczech, u którego podstaw legło przekonanie, że wszystko może być dziełem sztuki; wyznacznikiem tego kierunku była falista, asymetryczna linia;

„sztuka dla sztuki”: przekonanie pisarzy, że żadna sztuka, w tym literatura, nie może pełnić żadnych funkcji służebnych, powinna być sztuką samą w sobie, wartością samą w sobie, powinna być oryginalna i wymyślna, pełna symboli, które odczyta bez trudu inteligentny człowiek; sztuka na usługach społeczeństwa i łatwo czytelna, taka, która uczy, bawi i wychowuje stanowi „biblię pauperum” (biblię dla ubogich).

Najważniejsze wydarzenia historyczne epoki:

Świat

• 1890 – dymisja Bismarcka znanego, w zaborze pruskim, z niechęci do Polaków;
• 1893 – zawarcie przymierza prusko-rosyjskiego;
• 1894 – w Rosji na tron wstępuje Mikołaj II;
• 1898 – wojna o Filipiny pomiędzy USA a Hiszpanią; skonstruowanie radia przez Marconiego; odkrycie radu przez Piotra Curie i Marię Skłodowską- Curie;
• 1901 – śmierć angielskiej królowej, Wiktorii; krwawe walki ukraińsko-polskie na uniwersytecie we Lwowie;
• 1903 – Nagroda Nobla dla Marii Skłodowskiej-Curie i Piotra Curie za prace w dziedzinie promieniotwórczości;
• 1904 – wybuch wojny rosyjsko-japońskiej;
• 1905 – rewolucja w Rosji;
• 1908 – zajęcie Bośni i Hercegowiny przez Austro-Węgry;
• 1912 – I tzw. wojna bałkańska;
• 1914 – zamach na arcyksięcia Ferdynanda w Sarajewie i wybuch I wojny światowej;
• 1915 – Turcja i Włochy przystępują do wojny;
• 1916 – bitwa pod Verdun;
• 1917 – wybuch rewolucji w Rosji; powstanie ZSRR; utworzenie armii polskiej we Francji;
• 1918 – koniec I wojny światowej; podpisanie traktatu pokojowego;

Polska

• 1890 – z okazji 1 maja pierwsza manifestacja w Warszawie; złożenie zwłok A. Mickiewicza na Wawelu;
• 1891 – powstanie Towarzystwa Szkoły Ludowej w Galicji;
• 1892 – powst. Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS); strajki robotnicze w Łodzi;
• 1893 – powst. Socjaldemokracji Królestwa Polskiego;
• 1895 – powst. Stronnictwa Ludowego w Galicji;
• 1896 – utworzenie Stronnictwa Chrześcijańsko-Ludowego w Galicji;
• 1897 – strajki w Warszawie i Zagłębiu Dąbrowskim; wizyta cara Mikołaja II w Warszawie;
• 1898 – odsłonięcie pomników A. Mickiewicza w Krakowie i Warszawie w stulecie urodzin wieszcza; otwarcie Politechniki Warszawskiej z językiem rosyjskim jako wykładowym;
• 1901 – strajk szkolny we Wrześni (odzew na nakaz nauczania religii w j. niem.);
• 1902 – strajki chłopskie w Galicji;
• 1905 – zamknięcie politechniki i uniwersytetu Warszawie; powstanie Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego (endecji) w Galicji;
• 1907 – upadek rewolucji w zaborze rosyjskim; proces III Proletariatu;
• 1908 – założenie w Galicji tajnego Związku Walki Czynnej;
• 1914 – wymarsz I Kompanii Kadrowej z Krakowa;
• 1915 – powstanie polskiej Organizacji Wojskowej na terenie byłego zaboru rosyjskiego;
• 1916 – proklamowanie 5 XI samodzielnego Królestwa Polskiego pod patronatem Niemiec i Austro-Węgier; powołanie w warszawie Tymczasowej Rady Stanu;
• 1917 – uwięzienie w Magdeburgu Józefa Piłsudskiego;
• 1918 – utworzenie Tymczasowego Rządu w Lublinie; 11 XI – powstanie niepodległego państwa polskiego (naczelnikiem został Józef Piłsudski).

Filozofia epoki

Artur Schopenhauer

Ludzie końca wieku XIX poszukiwali takiej filozofii, która odpowiadałaby ich postawie wobec życia, ich zagubieniu, która by potwierdzała słuszność przyjęcia przez nich dekadenckiej postawy. Dlatego pewnie poglądy niemieckiego filozofa, Schopenhauera, przeżywały swoisty renesans. Myśliciel ten swoje największe dzieła, w tym Świat jako wola i wyobrażenie, ogłosił w dobie romantyzmu, jednak jego hasła niesłychanie odpowiadały sfrustrowanemu pokoleniu końca XIX wieku. Według Schopenhauera życie człowieka to ciągła gonitwa za czymś nieokreślonym, bliżej niesprecyzowanym, czymś, co człowiek zwykł nazywać szczęściem, a czego zresztą i tak nie ma szans osiągnąć. Egzystencja ludzka przesiąknięta jest cierpieniem z powodu niezaspokojenia ambicji i pragnień, niemożności zrealizowania planów. Życie ludzkie po prostu jest za krótkie, by człowiek mógł cokolwiek osiągnąć w pełni. Goni za mrzonkami, ułudą, a mając świadomość przegranej w nierównej walce z życiem, cierpi coraz mocniej, tym bardziej, że wie, iż ta jego gonitwa za pokusami świata i tak zakończy się śmiercią. Człowiek jest tragiczny w tym swoim poszukiwaniu szczęścia, które tak naprawdę sam uważa za bezsensowne i pozbawione logiki. Schopenhauer uważał, że wszelkie religie, filozofie są tylko produktem zastępczym, ucieczką człowieka od rzeczywistości. Wzorem starożytnych stoików proponował ludziom umiarkowaną rezygnację z wszelkich żądz i wyzbycie się pragnień. Ale już bardzo nowatorska była propozycja ucieczki w stan nirwany – pół-istnienia, pół-snu, pragnienie pogrążenia się w niebycie. Pogląd ten był inspirowany filozofią i religią Wschodu (buddyzmem). Innym sposobem na uniknięcie rozczarowania życiem miała być kontemplacja piękna (natury i dzieł sztuki).

Fryderyk Nietzsche

Nietzsche jest autorem dwóch głośnych traktatów filozoficznych: Tako rzecze Zaratustra i Poza dobrem i złem. Ten niemiecki filozof drwił sobie z takich haseł, jak: równość, wolność, sprawiedliwość czy litość i filantropia. Jego zdaniem tylko wolność absolutna, w tym odrzucenie ograniczeń moralnych, mogło zapewnić człowiekowi szczęście. Nie uznawał słabości i dekadenckiej postawy. Dla niego liczyła się siła, moc, bezwzględność, indywidualizm, głosił kult człowieka silnego, walczącego z przeciwnościami losu. Stworzył teorię nadczłowieka i wyodrębnił „rasę panów”, dopuszczając formę zależności między ludźmi, słabi muszą zależeć od silnych, a silni, nieograniczeni żadnymi normami etycznymi, mają prawo działać „poza dobrem i złem”. Nietzsche dokonał przewartościowania systemów etycznych i losy słabych ludzi oraz świata pozostawił w rękach „nadludzi”, którzy niczym nieograniczeni – ani etyką, ani prawem, mogli czynić wszystko, by udowodnić, że człowiek jest z natury silny i może osiągnąć to, o czym zamarzy, może panować nad innymi z racji swej siły. Z filozofii Nietzschego skwapliwie skorzystali w czasie późniejszym faszyści. Znane jest też zdanie Nietzschego

„Bóg umarł”.

Henri Bergson

Bergson w dziele Ewolucja twórcza ogłosił, że świat jest materialny i można go poznać tylko na zasadzie intuicji. Odrzucił tym samym empiryzm (doświadczenie) i racjonalizm (poznawanie świata za pomocą rozumu). Twierdził, że świat i przyroda są w nieustannym ruchu i dzięki temu rozwijają się, a rozwój ten jest możliwy dzięki elan vital (siłom wewnętrznym, pędowi życiowemu). Życie ludzkie, zdaniem filozofa, to ciąg przeżyć i uczynków i jeżeli człowiek jest zdolny pokierować swoim życiem i myślami, nadać własny kierunek działaniom, to może uważać się za jednostkę wolną. Ten, który nie ma własnego zdania, ale bazuje na opinii ogółu i poddaje się konwencjom, jest niewolnikiem środowiska i reguł panujących w nim. Bergsonizm był filozofią życia pełnego, przy zachowaniu własnej tożsamości i wolności oraz poznawania intuicyjnego (ten pogląd znany nam jest już z doby romantyzmu), a także życiowej aktywności, która pozwala osiągnąć niemożliwe. Również jego poglądy (tak jak i filozofię Nietzschego) gloryfikujące witalność i heroiczne czyny wykorzystywali zwolennicy społecznych przewrotów.

Kultura i sztuka

Architektura

W architekturze dominował realizm i secesja. Inspiracją dla architektów było malarstwo. Monet w cyklu obrazów Katedra z Rouen wykazał, że, pokazując tę samą budowlę w różnych porach dnia, można uzyskać zupełnie inny efekt. Na przełomie wieków powstało dzieło, które dopiero w roku 1972 uznano za zabytek. Jest to wnętrze restauracji liońskiego dworca kolejowego w Paryżu, zdobione neorenesansowymi stiukami, lampami i boazerią. Na ścianach wymalowano widoki miast francuskich. Impresjonistyczny w szczegółach charakter ma teatr w Orange Pierre Maignona. Do tego samego stylu należą freski z życia ludu hiszpańskiego w sali bibliotecznej Hispanic Society w Nowym Jorku. Jan Styka, malarz polski, stworzył podobne kompozycje malarskie, zdobiąc Golgotę w Kalifornii i Krakowie. Rodzima architektura nie rozwijała się tak intensywnie, czemu przeszkodziły zabory i inne wydarzenia polityczne. Jednak zachowało się kilka budowli z tamtego okresu zbudowanych w stylu secesyjnym (secesja wykorzystywała jaskrawą kolorystykę, linię falistą, przestrzenne i strzeliste kształty; materiałem zdobniczym był kamień, stiuk, ceramika, płytki fajansowe). Elementy tego stylu były widoczne głównie w architekturze miejskiej przełomu XIX i XX wieku. W stylu secesyjnym jest zbudowany gmach Teatru im. Słowackiego w Krakowie, kamienice w Warszawie przy ul. Lwowskiej i Alejach Jerozolimskich, również kamienice przy ulicach Piotrkowskiej i Narutowicza w Łodzi, a także pałacyk przy ulicy Wólczańskiej w Łodzi.

Rzeźba i grafika

Początek XX wieku w Polsce zaznaczył się szybkim rozwojem grafiki. Najbardziej znanym w tej dziedzinie był Leon Wyczółkowski, który posługiwał się różnymi technikami, w tym litografią i akwatintą. W jego dorobku graficznym znajdują się słynne teki, np. Tatry, Teka gdańska, Teka huculska, Teka wawelska. Do innych artystów posługujących się techniką graficzną należą: Zofia Stankiewiczówna i Władysław Skoczylas – główny przedstawiciel sztuki drzeworytniczej. Obok sztuki graficznej rozwijała się rzeźba. Do najbardziej znanych rzeźbiarzy należy Xawery Dunikowski. Jego najsłynniejsze dzieła to słynne głowy wawelskie, cykl rzeźb zatytułowanych Macierzyństwo, głowa Adama Mickiewicza, rzeźba Fatum. Inni znani rzeźbiarze to: Cyprian Godebski – twórca pomnika Aleksandra Fredry w Krakowie oraz pomnika Adama Mickiewicza w Warszawie; Teodor Rygier – autor pomnika Mickiewicza w Krakowie; Antoni Kurzawa i jego rzeźba Mickiewicz budzący skrzydlatego geniusza poezji; Wacław Szymanowski – twórca pomnika Fryderyka Szopena w Warszawie.

Malarstwo

U schyłku XIX wieku działał jeszcze nasz najwybitniejszy malarz Jan Matejko. Jego najsłynniejsze obrazy to: Kazanie Skargi; Unia lubelska; Stefan Batory pod Pskowem; Bitwa pod Grunwaldem; Hołd pruski; Sobieski pod Wiedniem; Kościuszko pod Racławicami; Konstytucja 3 maja. Życie w dawnej Polsce odtworzył na obrazach Juliusz Kossak i jego syn, Wojciech Kossak – autor obrazów batalistycznych, np. Bitwa pod Racławicami. Jako portrecista zasłynął Henryk Rodakowski (najbardziej znany jest portret jego matki oraz portret gen. Dembińskiego). Twórcą nowoczesnego pejzażu związanego z życiem wsi i jej mieszkańców był Józef Chełmoński, autor obrazów, m. in. : Babie lato, Burza, Czwórka, Napad wilków, Wyjazd na polowanie, Bociany, Jesień. Do największych malarzy tego okresu zaliczamy też Aleksandra Gierymskiego. Do jego najsłynniejszych obrazów należą: Przystań na Solcu, Trąbki, Piaskarze, Trumna chłopska, Pomarańczarka. Pod koniec XIX wieku przeniknął do malarstwa polskiego impresjonizm. Na wystawie w Paryżu w roku 1874 pokazano obrazy największych impresjonistów, m. in. Edwarda Maneta, Edgara Degasa, Claude’a Moneta, Augusta Renoira. Od pięknego obrazu Moneta Wschód słońca. Impresja kierunek w malarstwie wziął swoją nazwę. Impresjonistów fascynowała gra świateł, używali jasnych barw, które wymieszane ze sobą dawały niepospolity efekt. W centrum zainteresowań impresjonistów znalazły się głównie pejzaże, ale także sceny z życia ludzi: artystów i ludzi zwykłych. Zasady sztuki impresjonistycznej stosowali i Polacy, m. in. Leon Wyczółkowski na obrazach: Kopanie buraków, Siewca, Portret Jana Kasprowicza Gra w krykieta; Władysław Ślewiński, np. Samotna skała na morzu, Sierota z Poronina; Jan Stanisławski – twórca małych obrazków, np. Dziewanny, Topole; Józef Pankiewicz nazywany „malarzem śniegu”, autor obrazów m. in. Chrystus na krzyżu, Targ na jarzyny za Żelazną Bramą, Tragarz, Targ na kwiaty. Do liczących się malarzy należą też: Julian Fałat: Kataryniarz, Kazanie na odpuście, Las, Modlący się starzec, Żebrak, Oszczepnicy; Władysław Podkowiński: Kobieta na rowerze, Marsz żałobny Chopina, W ogrodzie, Dzieci w ogrodzie; Jacek Malczewski: Artysta i chimera, Błędne koło, Koncert, Śmierć, Błędne koło, Topielec w uściskach dziwożony, Zatruta studnia, Koncert, Hamlet polski, portrety Witkiewicza i Reymonta; Stanisław Lenz, np. Strajk; Józef Mehoffer: np. Dziwny ogród, Głowa Meduzy, Słońce majowe. W rzędzie najwybitniejszych malarzy stawia się Stanisława Wyspiańskiego: np. Autoportret z żoną, Bóg Ojciec – „stań się”, Chochoły, Śpiący Staś, Święty Franciszek, Widok z okna pracowni artysty na kopiec Kościuszki, Apollo razi grotami pomoru;

Muzyka

W dziedzinie muzyki pojawiła się grupa kompozytorów, która, podobnie jak pisarze, przyjęła nazwę Młoda Polska. Ich mistrzem i nauczycielem był Zygmunt Noskowski, autor poematów symfonicznych Step i Morskie Oko oraz kompozycji fortepianowych zatytułowanych Krakowiaki. Najwybitniejsi przedstawiciele muzyki okresu Młodej Polski i ich dzieła:

• Mieczysław Karłowicz: Trzy odwieczne pieśni; Rapsodia litewska (poematy symfoniczne);
• Ludomir Różycki: Bolesław Śmiały; Eros i Psyche; Beatrix Cenci (opery); Pan Twardowski (balet);
• Karol Szymanowski: Pieśni kurpiowskie; Król Roger (opera); Harnasie (balet);
• Feliks Nowowiejski: Legenda Bałtyku (opera); autor melodii do wiersza Rota Marii Konopnickiej;
• Władysław Żeleński: Konrad Wallenrod; Goplana; Stara baśń (opery);
• Ignacy Paderewski: Manru (opera); autor licznych pieśni;

W okresie Młodej Polski zasłynął też wybitny skrzypek Stanisław Barcewicz oraz śpiewaczka Janina Korolewicz-Waydowa.

Literatura

Ważniejsi pisarze i ich utwory:

Świat

Stany Zjednoczone:

• Mark Twain: Pozłacany wiek, Przygody Tomka Sawyera, Królewicz i żebrak, Tajemniczy przybysz; Jankes na dworze króla Artura;
• Edgar Allan Poe: Kruk, Maska Czerwonego Moru, Upadek domu Usherów;
• Herman Melville: Taipi, Mardi, Biały kubrak, Oszust, Moby Dick;
• Walt Whitman: Źdźbła Trawy, Kapitanie mój! Kapitanie, Franklin Ewans;

Anglia:

• Joseph Conrad: Tajfun, Jądro ciemności, Lord Jim, Korsarz, Uśmiech szczęścia, Smuga cienia;
• Oskar Wilde: Portret Doriana Graya, Kobieta bez znaczenia, Bądźmy poważni na serio;

Francja:

• Charles Baudelaire: Łabędź, Sen paryski, Kwiaty zła, Dzienniki poufne;
• Jean Artur Rimbaud: Statek pijany, Sezon w piekle, Iluminacje;
• Paul Verlaine: Niemoc, Piosnka jesienna, Pieśń jesieni;
• Gustaw Flaubert: Pani Bovary, Szkoła uczuć, Kuszenie świętego Antoniego;
• Guy de Maupassant: Historia pewnego życia, Bel ami, Piotr i Jan;
• Emil Zola: Teresa Raquin, Germinal, Nana, W matni;

Norwegia:

• Henryk Ibsen: Dzika kaczka, Nora, Upiory, Wróg ludu;

Szwecja:

• Artur Strindberg: Ojciec, Panna Julia;

Rosja:

• Mikołaj Gogol: Rewizor, Ożenek, Nos, Szynel, Martwe dusze;
• Lew Tołstoj: Wojna i pokój, Anna Karenina, Ciemna potęga, Zmartwychwstanie;
• Fiodor Dostojewski: Zbrodnia i kara, Biesy, Bracia Karamazow, Idiota;
• Antoni Czechow: Trzy siostry, Wiśniowy sad, Kameleon, Wujaszek Wania;
• Maksym Gorki: Matka, Na dnie, Mieszczanie, Dzieciństwo, Moje uniwersytety;
• Aleksander Błok: Nocny fiołek, Wolne myśli, Dramaty liryczne, Carmen, Odwet;

Niemcy:

• Maurycy Maeterlinck: Ślepcy, Wnętrze, Intruz;
• Bertold Brecht: Matka Courage i jej dzieci, Opera za 3 grosze, Kariera Artura Ui;

Polska

Najwybitniejsi pisarze i ich dzieła (wybrane przykłady);

• Kazimierz Przerwa-Tetmajer: Koniec wieku XIX, Hymn do Nirwany, Anioł Pański, Melodia mgieł nocnych, Nie wierzę w nic, Wszystko umiera z smutkiem i żałobą;
• Jan Kasprowicz: Z chałupy, W chałupie, Księga ubogich, Krzak dzikiej róży…, Hymny;
• Leopold Staff: Kowal, Przedśpiew, Deszcz jesienny, Kwiatki św. Franciszka, Sonet szalony;
• Bolesław Leśmian: W malinowym chruśniaku, Trupięgi, Dusiołek, Pan Błyszczyński;
• Stanisław Wyspiański: Wesele, Wyzwolenie, Warszawianka, Noc listopadowa;
• Gabriela Zapolska: Moralność pani Dulskiej, Skiz, Żabusia, Ich czworo;
• Władysław Stanisław Reymont: Chłopi, Komediantka, Ziemia obiecana;
• Wacław Berent: Próchno, Ozimina;
• Stanisław Przybyszewski: Dzieci szatana, Synowie ziemi, Confiteor (manifest młodopolski);
• Stefan Żeromski: Opowiadania, Ludzie bezdomni, Popioły, Uroda życia, Przedwiośnie;
• Jan Kisielewski: W sieci, Karykatury.

Kontynuacje i nawiązania

W dwu następnych epokach: w XX-leciu międzywojennym i w literaturze współczesnej zauważamy tendencje uprawiania „sztuki dla sztuki”. Literatura i sztuka zmusza do myślenia, porusza wyobraźnię, prowokuje, szokuje, ale jest, tak jak w Młodej Polsce, wartością samą w sobie. Można powiedzieć, że spadkobiercy modernizmu realizują hasło pisarzy młodopolskich, że sztuka nie może być utylitarna, nie może uczyć, bawić i wychowywać. Jeżeli chodzi o nawiązania do Młodej Polski to są pisarze, którzy wyraźnie nawiązują do tej epoki, głównie poprzez opisywanie w sposób impresjonistyczny urody świata czy też przez podejmowanie tematyki katastroficznej lub przez wykorzystywanie zjawiska synestezji (łączenie w literaturze i poezji elementów muzyki i malarstwa; angażowanie zmysłów wzroku, słuchu, smaku, powonienia). Podejmują też problematykę cudu życia jako takiego, ale także problem jego przemijalności i nieuchronności śmierci.

A oto wybrane przykłady:

• Władysław Broniewski: Krzyk ostateczny; Troska i pieśń; (ekspresjonizm);
• Bruno Schulz: Sklepy cynamonowe (zjawisko synestezji);
• Jarosław Iwaszkiewicz: Panny z Wilka (przemijanie); Brzezina (motyw śmierci); Matka Joanna od Aniołów (opętanie; demony);
• Witold Gombrowicz: Ferdydurke (symbolizm);
• Czesław Miłosz: Piosenka pasterska, Świat – poema naiwne (impresjonistyczna uroda świata); Traktat poetycki (pokazuje historię, kulturę i mentalność ludzi żyjących w okresie Młodej Polski); Poemat o czasie zastygłym, Kompozycja, Podróż, Trzy zimy (tematyka katastroficzna);
• Stanisław Grochowiak: Menuet z pogrzebaczem, Rozbieranie do snu, Lamentnice (poeta opiewający brzydotę; turpista, podobnie jak Baudelaire);
• Stanisław Barańczak: Południe, Drogi kąciku porad („sztuka dla sztuki”);
• Zbigniew Jerzyna: A potem już nie (zachwyt nad cudem istnienia);
• Grzegorz Walczak: A kiedy zastuka Anioł (przemijanie życia);

W filmie do Młodej Polski nawiązują, np.

• Requiem dla snu, reż. Darren Aronofsky;
• Młoda Polska, reż. Krzysztof Visconti.

Bibliografia przedmiotowa

• J. Tomkowski, Młoda Polska, Warszawa 2001.
• S. Krzysztofowicz-Kozakowska, Sztuka Młodej Polski, Kraków 1999.
• A. Hutnikiewicz, Młoda Polska, Warszawa 1997.
• K. Wyka, Modernizm polski, Kraków 1987.