Typ liryki
Utwór List do ludożerców Tadeusza Różewicza pochodzi ze zbioru Formy wydanego w 1958 roku. Określić go można jako lirykę apelu.
Podmiot liryczny i jego kreacja
Podmiot w wierszu nie ujawnia się bezpośrednio. Jest to ktoś, kto zwraca się od szerokiego grona odbiorców – współczesnego mu społeczeństwa. Używa przy tym języka prostego, potocznego. Wypowiada się w tonie pouczającym. Zaakcentowane zostało to szczególnie poprzez pojawianie się zaprzeczonych czasowników w trybie rozkazującym (na przykład: „nie patrzcie”, „nie depczcie”, „nie mówcie”). Jednocześnie podmiot jest wobec adresatów swojej wypowiedzi ironiczny („inni ludzie też mają / dwie nogi i siedzenie”).
Sensy utworu
Wiersz przedstawia społeczeństwo polskie w latach pięćdziesiątych XX wieku. Jest krytyką panujących wówczas stosunków społecznych. Poprzez pokazanie codziennych zdarzeń (podróż w przedziale kolejowym) i paranoicznych sytuacji czasów socjalizmu („nie wykupujcie wszystkich / świec sznurowadeł i makaronu”) demaskuje obojętność na los innych oraz egoizm otaczających go ludzi. Utwór zawiera apel o humanitarne traktowanie drugiego człowieka („nie zjadajmy się”), nawet jeśli nie sprzyja temu zewnętrzna sytuacja. Jednocześnie podmiot dramatycznie oczekuje przytaknięcia temu apelowi („Dobrze [? – przyp. B. Ch.]”). Tytułowi „ludożercy” to ludzie metaforycznie zjadający innych. Robią to poprzez nie zwracanie uwagi na ich potrzeby i dbanie wyłącznie o swoje własne.
Budowa i język utworu
Jest to wiersz wolny, tak zwany różewiczowski. Struktura utworu odbiega od klasycznej formy wiersza. Składa się on z sześciu strof, które zbudowane są na takiej zasadzie, że każda z nich tworzy odrębną jednostkę semantyczno-składniową. Wersyfikacja nie jest usystematyzowana, klasyczne dla poezji środki stylistyczne występują w niewielkiej ilości. Taka budowa wiersza wynikają z założenia Różewicza, że w czasach współczesnych (po doświadczeniach spowodowanych II wojna światową) ukonstytuowana tradycją literacką forma poezji nie może istnieć.
W utworze pojawiają się takie środki stylistyczne, jak: powtórzenia („zrozumcie”, „nie [czasownik], „mój/moja/moje”), czterokrotnie powtórzona w tekście apostrofa („Kochani ludożercy”), oksymoron (także „Kochani ludożercy”), metafory, które jednak bardziej odnoszą się do języka potocznego niż poetyckiego („nie patrzcie wilkiem”, „nie depczcie słabszych”, „nie zgrzytajcie zębami”), eufemizm („siedzenie”). Poza tym szczególnie ważne wyrazy są w wierszu zaakcentowane poprzez umieszczenie ich w osobnych wersach („zrozumcie”, „ustąpcie”) lub zapisanie ich wielkimi literami („Dobrze”, „Naprawdę”).
Kontynuacje i nawiązania
Utwory, w których podmiot wypowiadający się zwraca się z apelem do szerokiego grona odbiorców to między innymi:
- Listy apostolskie;
- Jan Kochanowski, Pieśń o spustoszeniu Podola;
- Adam Asnyk, Do młodych;
- Władysław Broniewski, Bagnet na broń.
Bibliografia przedmiotowa
- I. Nowacka, Poezje Tadeusza Różewicza, Lublin 1994.