Typ liryki
Wiersz jest przykładem liryki pośredniej, w której podmiot liryczny, obserwator życia mieszczan, pokazuje swój dość krytyczny stosunek do tej grupy społecznej. W zasadzie tekst ten można zaliczyć do szczególnego typu liryki pośredniej, tzn. liryki opisowej, ewentualnie liryki sytuacyjnej.
Podmiot liryczny i jego kreacja
Podmiot liryczny jest obserwatorem życia miasta. To ktoś, kto być może w nim żyje, ale czuje do niego pogardę i wstręt. W mieście nie widzi nic pozytywnego, jest to miejsce „duszne” i męczące.
Sensy utworu
Sytuacja liryczna – podmiot liryczny pokazuje mieszkańców przede wszystkim jako ludzi, którzy spędzają czas na wykonywaniu kompletnie bezsensownych czynności. Ludzie ci „bełkocą” i „bredzą”, „trochę pochodzą, trochę posiedzą”, czytają gazety, a potem dyskutują i nic z tego nie wynika. Oprócz tego są to ludzie, którzy dbają o pozory. Na dodatek skłonni są wszystko kategoryzować, oceniać, mają ciasne horyzonty:
A patrząc – widzą wszystko oddzielnie…
Nie łączą ich silne więzy, każdy żyje jak gdyby dla siebie: „Swoje, wyłącznie, zapracowane”. Ich religijność nie ma tak naprawdę nic wspólnego z wiarą. Podmiot liryczny wyraża pogardę dla takiej małostkowości, fałszu, obłudy miasta. Miasto sprzyja degradacji moralnej. W mieście człowiek zatraca swoje człowieczeństwo.
Antyurbanizm – to krytyczna postawa wobec tego, co niesie ze sobą miasto, wstręt do tzw. małomiasteczkowości, utożsamianie miasta ze złem, zakłamaniem, fałszem, chorobami cywilizacyjnymi. Ów antyurbanizm w wierszu Tuwima podkreślony jest przede wszystkim przez częste używanie przymiotnika „straszne”. Naturalnie ma on tu także wymiar ironiczny, kpiarski, pełen drwiny.
Budowa i język utworu
Budowa – bardzo specyficzna dla twórczości Tuwima. Tekst podzielony jest na dziewięć czterowersowych strof z układem rymów krzyżowych: abab (mieszkaniach-ścianach, mieszczanie-konanie). Niewątpliwie wpływa to na rytmizację tekstu. Warto również zwrócić uwagę na budowę klamrową tekstu Tuwima.
Język – również jest bardzo typowy dla poezji Tuwima, który dość chętnie używa kolokwializmów, wyrazów i zwrotów potocznych: „bredzą”, „bełkot”, „z mordą na piersi”, „pod łóżka włażą”, „spodnie na tyłkach zacerowane”.
Kontynuacje i nawiązania
Antyurbanistyczne w swej treści są teksty:
- Stanisław Trembecki, Powązki;
- Władysław Stanisław Reymont, Chłopi, Ziemia obiecana;
- Stefan Żeromski, Ludzie bezdomni;
- Stanisław Wyspiański, Wesele;
- Zenon Przesmycki, W walce ze sztuką (artykuł w „Chimerze”);
- Julian Tuwim, Wiosna. Dytyramb.
Bibliografia przedmiotowa
- M. Głowiński, Wstęp, [w:] J. Tuwim Wiersze wybrane, Wrocław 1964 [lub wyd. następne].
- Studia o poezji J. Tuwima, w serii: Skamander, t. III, red. I. Opacki, Katowice 1982.
- K.W. Zawodziński, Szkice o Tuwimie, [w tegoż:] Wśród poetów, Kraków 1964.