Motyw Holokaustu - Motyw Holokaustu w literaturze

Hanna Krall Zdążyć przed Panem Bogiem

Dokument ten jest zapisem rozmowy z Markiem Edelmanem, żydowskim lekarzem, jednym z przywódców powstania w getcie warszawskim. Jest to obraz Holokaust od wewnątrz, przedstawiony niezwykle tragicznie.

Polityka Niemców wobec Żydów była okrutna. Powszechnie panował głód, prowadzący do skrajnych sytuacji. Jedną z nich był moment, w którym matka (Rywka Urman) odgryzła z głodu kawałek ciała zmarłego syna. Ponadto hitlerowcy prowadzili badania na ludziach, niezgodne z zasadami humanitaryzmu. Nastąpiło przewartościowanie wartości.

Żydzi warszawscy nie byli bierni wobec Holokaust. Walczyli o życie, choć mieli świadomość, że Niemcy stanowią nad nimi przewagę liczebną i militarną. Niektórzy, tak jak Mordechaj Anielewicz, przywódca powstania w getcie, woleli popełnić samobójstwo niż pozwolić się zabić przez oprawcę.

Zofia Nałkowska Medaliony

Zbiór opowiadań, w których autorka porusza tematykę Holokaust. Ukazany jest on tu w zestawieniu z niszczącym wpływem wojny na psychikę ludzką. W opowiadaniu Przy torze kolejowym, młody człowiek zabija Żydówkę, której udało się uciec z pociągu wiozącego transport Żydów do obozu koncentracyjnego, a która została postrzelona w kolano. Tłumaczy to troską o to, by kobieta się nie męczyła. Tytułowa Dwojra Zielona z innego opowiadania to Żydówka, której udało się przeżyć wojnę tylko dlatego, że urodą przypominała rasę nordycką. W Kobiecie cmentarnej natomiast pokazane zostaje podejście Polaków do Żydów – ich niechęć i znieczulica. W Medalionach mamy do czynienia z różnymi przejawami Holokaust. Składają się one na tragiczny obraz – zjawisko, którego ogromnej skali w czasie wojny ludzie często nie chcieli widzieć.

Tadeusz Borowski Proszę państwa do gazu

Obraz Holokaust sprowadza się tu do najbardziej charakterystycznego przejawu Zagłady – do mordowania Żydów w obozach koncentracyjnych. Transport Żydów z getta w Będzinie i Sosnowcu, o którym mowa w opowiadaniu, jest jednym z wielu, bez przerwy przybywających do obozu:

Transporty rosną w tygodnie, miesiące, lata. Gdy skończy się wojna, będą liczyć spalonych.

Do Holokaust wszyscy się przyzwyczaili. Bierność i pogodzenie się z żydowskim losem, a przede wszystkim bogacenie się przez innych na tym, co Żydzi ze sobą przywieźli – oto obraz ukazany w opowiadaniu.

Czesław Miłosz Campo di Fiori

W wierszu plac warszawski, sąsiadujący z gettem, porównany zostaje do rzymskiego Campo di Fiori, na którym spalony został Giordano Bruno. Panuje na nim podobna atmosfera:

W Warszawie przy karuzeli,

W pogodny wieczór wiosenny,

Przy dźwiękach skocznej muzyki.

Salwy za murem getta

Głuszyła skoczna melodia […]

Nastroju ludzi nie maci tragedia dziejąca się obok nich – w getcie trwa nieustanna walka. Żydzi są mordowani przez oprawców, a mieszkańcy nie zwracają uwagi na to, co dzieje się za murem. Panuje znieczulica i zobojętnienie. Widoczny jest brak empatii czy jakiegokolwiek współczucia. Holokaust w wierszu Miłosza ukazany został jako sprawa dla ogółu ludzi nieistotna. Żydzi pozostawieni zostają na pastwę losu i nikt (poza poetą) się nimi nie interesuje.

Imre Kertész Los utracony

Opowieść o żydowskim chłopcu z Budapesztu, który trafia w czasie wojny do obozu w Oświęcimiu, a potem do Buchenwaldu. Świat tam – z perspektywy dziecka – jest uporządkowany (porządnie odziani esesmani) i pełen bezpieczeństwa (niemiecki ordnung). Chłopiec za wszelką cenę stara się sprostać wymaganiom obozowego trybu życia i po zakończeniu wojny nie umie powrócić do życia normalnego. Książka pokazuje, jak bardzo Holokaust wpłynął na psychikę młodych ludzi, kreując zafałszowaną rzeczywistość jako prawdziwą w ich umysłach.

Inne przykłady literackie:

• Mary Berg Pamiętnik z getta warszawskiego (Holokaust w warszawskim getcie)
• Anna Frank Dziennik Anny Frank (Holokaust oczami trzynastoletniej dziewczynki)
• Tadeusz Różewicz Żywi umierali (getto oddzielone murem, gdzie umierają Żydzi)
• Andrzej Szczypiorski Początek (Żydzi warszawscy wobec Holokaust)
• Kazimierz Moczarski Rozmowy z katem (o generale SS, który kierował zagładą Żydów)
• Władysław Broniewski Ballady i romanse (Holokaust dotykający dzieci żydowskie)
• Antoni Słonimski Elegia miasteczek żydowskich (obraz po Holokauście)
• Stanisław Jerzy Lec Notatnik polowy (tomik poetycki o okupacji wojennej)
• Wisława Szymborska Jeszcze (wywózka Żydów)
• Rutka Laskier, Stanisław Bubin Pamiętnik Rutki Laskier (Holokaust w będzińskim getcie)