Motyw miasta - Motyw miasta w literaturze

Bolesław Prus Lalka

W książce w realistyczny sposób pokazana została Warszawa drugiej połowy XIX wieku. Autor uwiecznił nie tylko jej topografię, ale zrobił też doskonały przekrój przez warstwy społeczne ją zamieszkujące. Jak we wszystkich wielkich miastach i Warszawa dzieli się tu na centrum – zadbane, z parkami, trotuarami, miejscami spotkań elity intelektualnej i na Powiśle – obrzeża, które zamieszkuje biedota, ludzie chorzy i bezdomni. Przykładem proletariatu mogą być bohaterzy, którym Wokulski pomógł wyrwać się z tego środowiska: Maria, Węgiełek czy Wysocki. Miasto w utworze Prusa to miejsce kontrastów, przenikania się wartości dobrych ze złymi, a jednocześnie znieczulicy (niewielu z wrażliwością spoglądało na życie biedoty).

Władysław Reymont Ziemia obiecana

W Ziemi obiecanej przedstawiony został naturalistyczny obraz kapitalistycznej Łodzi, w której trwa walka o przetrwanie. W jej krajobrazie dominują fabryki, w których dochodzi do wyzysku ludzi. Łódź w książce to miasto typowo industrialne. Wolny rynek gwałtownie się rozwija i zaczyna brakować miejsca na skrupuły. Jednostkę, która zachowuje sumienie, niszczy się. Miasto porównane zostało tu do drapieżcy, do monstrum, które pożera i którego jednocześnie nie daje się poskromić.

Stefan Żeromski Przedwiośnie

W Przedwiośniu mowa jest o Baku. Mieście, w którym trwała rewolucja, mająca przynieść lepszy byt. Pozamykane sklepy, opustoszałe ulice – to krajobraz po zakończeniu krwawo stłumionej rewolucji. W czasie jej trwania Baku wyglądało nie lepiej: dotknięte głodem, brudne i ulice zasłane zabitymi i rannymi. Miasto ukazane zostało tutaj fazowo, począwszy od ukazania jego piękna aż po całkowite zniszczenie. Drugim miastem, w którym przychodzi żyć bohaterowi, jest Warszawa. Cezarego przeraża zwłaszcza dzielnica żydowska, a także ulice Świętojerska, Miła, Gęsia, Nalewki, Franciszkańska. Charakteryzuje je brzydota i ubóstwo. To kolejny dowód na to, że „szklane domy” w Polsce nie istnieją.

Bruno Schulz Sklepy cynamonowe

Miasto bez nazwy. Najbardziej szczegółowo opisana jest zaś dzielnica, w której znajdowała się Ulica Krokodyli:

Był to dystrykt przemysłowo-handlowy z podkreślonym jaskrawo charakterem trzeźwej użytkowości. Duch czasu, mechanizm ekonomiki, nie oszczędził i naszego miasta i zapuścił korzenie na skrawku jego peryferii, gdzie rozwinął się w pasożytniczą dzielnicę.

Opis rozciąga się na cały rozdział, co charakterystyczne w prozie Schulza. Dzielnica negatywnie wykorzystała możliwość, przed jaką stanęła. Rozwój cywilizacyjny spowodował demoralizację społeczeństwa, wszechobecnie zapanowała korupcja i zepsucie. Nowoczesność jest tylko pozorna:

Mamy w tej dzielnicy także tramwaje. Ambicja rajców miejskich święci tu najwyższy swój triumf. Ale pożałowania godny jest widok tych wozów, zrobionych z papier mâché, o ścianach powyginanych i zmiętych od wieloletniego użytku.

Kręte uliczki, tandetne reklamy, wystawy sklepowe – są one przykrywką dla grzechu i wyuzdania. Miasto ukazane zostaje negatywnie, jako źródło zła i wstydu „porządnej” części jego mieszkańców.

Julian Przyboś Na kołach

Miasto Przybosia to miasto zmechanizowane, które charakteryzują pośpiech i praca:

Miasto kołami woła,

turkot zajeżdża do uszu robotników, którzy

zarobiony dzień niosą na plecach.

Miasto jest przepełnione: domami, ludźmi przechodzącymi falami z jednego jego końca na drugi, pojazdami przemieszczającymi się nieustannie z miejsca na miejsce. Nie ma w nim spokoju, każdy centymetr jego powierzchni został wykorzystany. To miasto typowo przemysłowe, w którym robotnicy stanowią główną siłę roboczą.

Inne przykłady literackie:

• Biblia (Babilon, Betlejem, Sodoma i Gomora, Jerycho, Jerozolima, Nowe Jeruzalem)
• Homer Iliada (opis Troi)
• Honoriusz Balzak Ojciec Goriot (obraz Paryża)
• Adam Mickiewicz Dziady, cz. III (opis Petersburga)
• Fiodor Dostojewski Zbrodnia i kara (obraz Petersburga)
• Emil Zola Brzuch Paryża, Wszystko dla pań (XIX-wieczny Paryż)
• Stefan Żeromski Ludzie bezdomni (części Paryża, w których mieszka biedota, Zagłębie Dąbrowskie)
• Franz Kafka Proces (miasto totalitarne)
• Michaił Bułhakow Mistrz i Małgorzata (Moskwa w latach 30. XX wieku)
• Erich Maria Remarque Łuk triumfalny (Paryż)
• Albert Camus Dżuma (miasto Oran dotknięte chorobą)
• Miron Białoszewski Pamiętnik z powstania warszawskiego (zniszczona Warszawa)
• Andrzej Szczypiorski Msza za miasto Arras (miasto Arras dotknięte zarazą)
• Magdalena Tulli Sny i kamienie (poetycka opowieść prozą o powstawaniu i rozpadzie miasta)
• Jerzy Pilch Miasto utrapienia (współczesna Warszawa)