Motyw nauczyciela/mistrza - Motyw nauczyciela/mistrza w literaturze

Biblia – postać Jezusa

Zawarte w czterech Ewangeliach dzieje Jezusa przedstawiają Jego narodziny, życie wypełnione nauczaniem i męczeńską śmierć. Jezus chodził i głosił wśród ludzi Dobrą Nowinę. Wskazówki, które dawał, były wyznacznikami, według których człowiek powinien żyć. Na pierwszym miejscu stawiał Jezus uczucie miłości i chciał, by ludzie budowali swoje życie w oparciu o nie:

Przykazanie nowe daję wam, byście się wzajemnie miłowali; jak ja was umiłowałem.

Jezus był propagatorem pokoju. Wierzył w dominację dobra nad złem w świecie. To nauczyciel, który nie przekazywał konkretnej wiedzy na temat rzeczy materialnych, a uświadamiał, jakie uczucia są dla człowieka najważniejsze, odnosząc się przy tym do metafizyki.

Adam Mickiewicz Konrad Wallenrod

Mistrzem w utworze jest Halban, wajdelota litewski. Krzewi w sercu swego ucznia o imieniu Walter Alf patriotyzm i uświadamia mu, że nie jest on Krzyżakiem a Litwinem i powinien opowiedzieć się przeciwko Zakonowi. Walter, przybierając imię Konrada Wallenroda, rusza z odsieczą na Krzyżaków, a znając ich metody walki przyczynia się do ich klęski. Halban to przede wszystkim przewodnik duchowy Konrada. Traktuje go jak własnego syna, będąc dla niego silnym wsparciem. To człowiek odpowiedzialny i wrażliwy.

Witold Gombrowicz Ferdydurke

Postać nauczyciela w utworze Gombrowicza jest przedstawiona w groteskowy sposób. Belfer Bladaczka, uczący języka polskiego, nie potrafi zapanować nad swoimi uczniami. Na zajęciach panuje chaos, lekcja prowadzona jest w nudny dla chłopców sposób. Badaczka mówi schematami, nie ma własnego zdania, podpisuje się pod tym, co uważa większość. Z uporem powtarza:

Dlaczego Słowacki wzbudza w nas zachwyt i miłość? […] Dlatego, panowie, że Słowacki wielkim poetą był!

Nie przyjmuje do wiadomości tego, że nie wszyscy podzielają jego zdanie. Kiedy Gałkiewicz przeciwstawia się opinii Bladaczki, ten nie umie wyjść poza powtarzane zdanie o wielkości Słowackiego. Jest bezradny, brakuje mu argumentów. Bladaczka to przykład zakompleksionego nauczyciela bez powołania i chęci nauczenia chłopców czegokolwiek. Nie umie odnaleźć się w najprostszej sytuacji, boi się publicznego wystąpienia przed klasą. Można o nim mówić jak o anty-nauczycielu.

Zbigniew Herbert Pan od przyrody

Nauczyciel w wierszu jawi się jako ktoś niezwykle bliski. Mimo że piszący o nim poeta dojrzał już i od dawna jest mężczyzną, nadal wspomina pana od przyrody jako jedną z najważniejszych postaci jego dzieciństwa:

On nas wprowadził

przez złoty binokular

w intymne życie

naszego pradziadka

pantofelka

Nauczyciel tutaj to osoba mądra, posiadająca wiedzę, która potrafi zainteresować uczniów wykładanym przedmiotem – wprowadził ich w całkiem nowy świat, pełen niespodziewanych odkryć, mających ogromny wpływ na rozwój ucznia szkoły podstawowej. Wspominany jest tym bardziej, gdyż zginął śmiercią tragiczną:

w drugim roku wojny

zabili pana od przyrody

łobuzy od historii

Pan od przyrody to nie tylko zwykły nauczyciel – to mistrz. To autorytet, niezapomniany i po latach przez uczniów. Wspomnienie o nim wzrusza, a szacunek, który wzbudzał za życia, nie zmniejszył się ani odrobinę po jego śmierci. To nauczyciel idealny.

Nancy Kleinbaum Stowarzyszenie Umarłych Poetów

Książka opowiada o charyzmatycznym nauczycielu literatury, Johnie Keatingu, który rozpoczyna pracę w ekskluzywnej, ale konserwatywnej szkole dla chłopców. Dewiza: „tradycja, honor, dyscyplina, doskonałość” obowiązuje wszystkich bez wyjątku, wychowanie uczniów jest wyjątkowo surowe. Keating jednak nie przejmuje się tym. Wprowadza nowe, niekonwencjonalne metody wychowawcze, powodując zamęt w środowisku nauczycieli, a jednocześnie uznanie i uwielbienie uczniów. Siedmiu chłopców reaktywuje „Stowarzyszenie umarłych poetów”, którego członkiem i założycielem był kiedyś sam Keating. Nauczyciel staje się dla chłopców wzorem, przewodnikiem, Kapitanem. Zdobywa ich zaufanie i szacunek. Mówi „Carpe diem”. Przekonuje podopiecznych, aby uwierzyli we własne siły, aby dążyli do tego, by ich sny się spełniły. Keating jest pasjonatem, który swoją pasję przelewa na chłopców. Pokazuje im jak żyć, mówiąc:

Ten wspaniały teatr trwa. Możesz pisać swoje kwestie.

Inne przykłady literackie

• Platon Obrona Sokratesa (Sokrates mentorem ateńskiej młodzieży)
• Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią (nauczycielem zarówno Mistrz jak i Śmierć)
• Opowieści Okrągłego Stołu  (mistrzem dla króla Artura czarnoksiężnik Merlin)
• Dante Alighieri Boska Komedia (mistrzem dla Dantego Wergiliusz)
• Piotr Skarga Kazania sejmowe (motyw ojczyzny-matki)
• Ignacy Krasicki Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki (mistrz Xaoo na utopijnej wyspie Nipu)
• Adam Mickiewicz Sonety Krymskie (mistrzem Mirza)
• Eliza Orzeszkowa A…B…C… (nauczycielką Joanna Lipska, sądzona za prowadzenie nielegalnej szkoły)
• Stefan Żeromski Siłaczka (hołdująca pozytywistycznym ideałom nauczycielka języka polskiego Stanisława Bozowska)
• Bruno Schulz Sklepy cynamonowe (mistrzem ojciec bohatera)
• Tadeusz Różewicz Ocalony (podmiot liryczny szuka nauczyciela i mistrza)
• Antoni Libera Madame (tajemnicza nauczycielka języka francuskiego)