Motyw tańca - Motyw tańca w literaturze

Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią

Utwór ten podejmuje charakterystyczny dla epoki średniowiecza motyw danse macabre – tańca śmierci. Spersonifikowana Śmierć w postaci rozkładającego się trupa kobiety porywa tu do tanecznego korowodu wszystkich ludzi, nie zważając na różnice, jakie ich dzielą. Zakończenie żywota stanie się udziałem każdego człowieka, zaś ten bolesny fakt poprzedzać ma właśnie pójście w śmiertelne tany. Śmierć szydzi z ludzi, wiedząc, że nie sposób przed nią się schować lub umknąć ostrzu jej kosy. Stąd taniec śmierci ma też wymiar groteskowy. Ukazuje bowiem, jak naiwne byłoby myślenie, że nas śmierć nie spotka. Na koniec warto dostrzec, że w epoce średniowiecza motyw ten pełnił także ważną rolę dydaktyczną. Przestrzegał mianowicie człowieka przed tym, by nie ulegał za bardzo pokusom korzystania z uroków doczesnego życia, zapominając o nieuchronności jego końca.

Adam Mickiewicz Pan Tadeusz

Poeta daje opis ostatniego poloneza, którego bohaterowie dzieła tańczą przed wymarszem z Litwy wojsk napoleońskich. Taniec oznacza tutaj odejście pewnej epoki, symbolizuje dawne wartości, świat, kulturę – traktowane jako relikt przeszłości. Podkomorzy jest już ostatnim, który „tak poloneza wodzi”. Dowodzi to faktu, że Mickiewicz sportretował społeczność u progu ważnych, dziejowych zmian. Taniec ukazuje tu zatem historyczny krok naprzód. Bohaterowie przechodzą tanecznym krokiem do innej epoki, w której obowiązywać będzie już zupełnie odmienna hierarchia wartości. Motyw tańca podjęty zostaje w ostatniej, dwunastej księdze dzieła, dzięki czemu służy on podsumowaniu wcześniej opisywanych zdarzeń. Interesujący jest także fakt, że tańcem, który skłania bohaterów do pląsów, jest właśnie polonez. Ów narodowy polski taniec służy tu podkreśleniu chęci kontynuowania wielkiej szlacheckiej tradycji w nowej rzeczywistości, zarazem zwracając uwagę na to, że będzie to już niemożliwe.

Stanisław Wyspiański Wesele

Bohaterowie dramatu Wyspiańskiego zostają w ostatnich fragmentach dzieła porwani w tany. Chocholi taniec jest symbolicznym przedstawieniem marazmu, zniechęcenia, braku aktywności życiowej. W perspektywie narodowej chodzi tu o ukazanie Polaków i ich stosunku wobec zrywu powstańczego. Bohaterowie, krocząc niemal jak w transie w rytm melodii wygrywanej przez Chochoła, pozostają niezdolni do jakiegokolwiek działania. Podobnie przedstawia się społeczeństwo polskie, podzielone, zniechęcone, zajęte prywatą i egoizmem. W utworze pokazany jest także taniec Państwa Młodych, będący nie tyle wyrazem zbliżenia się do siebie przedstawicieli dwóch warstw społecznych, co popularnej w epoce ludomanii, traktowanej bardziej jako moda obyczajowa.

Sławomir Mrożek Tango

Taniec, zasygnalizowany już w tytule, pełni w dziele ważną rolę. Mrożek czyni czytelne nawiązanie do dramatu Wyspiańskiego. Także tutaj akcję wieńczy mianowicie taneczny korowód. Interesujący i znaczący jest zwłaszcza dobór uczestników tanga – oto prymitywny Edek, przypadkowo zdobywszy władzę w domu Stomila, prowadzi w tańcu wujka Eugeniusza (przedstawiciela elit, zwolennika i wyraziciela tradycyjnych wartości). Tak dokonuje się symboliczna zmiana warty. Banalne rytmy „La Cumparsity” ukazują, jakie porządki zaprowadzone zostaną w domu (zaś ten ostatni symbolizuje całą polską rzeczywistość).

Agnieszka Osiecka Niech żyje bal

Najbardziej znany chyba utwór poetycki Agnieszki Osieckiej, zarazem jedna z najsłynniejszych piosenek, której tekst wyszedł spod jej ręki. Taniec na tytułowym balu symbolizuje tutaj ludzkie życie, akcentując jego cząstkowość, tymczasowość, niepowtarzalność („drugi raz nie zaproszą nas wcale”). Dopóki trwa życie, należy korzystać z jego uroków oraz z możliwości, jakie daje; tak samo należy tańczyć, dopóki dane jest nam bawić się na wielkim balu.

Inne przykłady literackie:

• Biblia, Nowy Testament (taniec Salome, żądającej za swój występ głowy Jana Chrzciciela)
• Mitologia (taniec jako element rytuału i obrzędów, zwłaszcza taniec orgiastyczny podczas bachanaliów)
• Jan Kochanowski Pieśń świętojańska o Sobótce (obrzędowy taniec panien w noc świętojańską)
• Adam Mickiewicz Dziady, cz. III (bal wydany przez Nowosilcowa)
• Stefan Żeromski Przedwiośnie (Cezary Baryka tańczy kozaka wraz z Karoliną na balu wyprawionym przez Laurę)
• Lewis Carroll Alicja w krainie czarów (groteskowy i absurdalny „kadryl z homarami”)
• Tomasz Mann Tonio Kröger (taniec pokazuje różnice pomiędzy bohaterami dzieła, analogia parkiet-życie)
• Czesław Miłosz Walc (taniec w ujęciu katastroficznym)
• Krzysztof Kamil Baczyński Sur le pont d’Avignon (taniec służy nostalgicznej zadumie nad dawnym obrazem świata)
• Jerzy Andrzejewski Popiół i diament (pijany korowód tańczący poloneza – finalna scena)