Tango - Geneza utworu i znaczenie tytułu

Surrealizm i groteska w sztuce

Prąd surrealistyczny w sztuce powstał po I wojnie światowej we Francji. U jego podstaw leżało przekonanie o kryzysie czy schyłku wartości i ideałów cywilizacji Zachodu. Wyrażał się przede wszystkim kreowaniem w utworach odrealnionej, pozbawionej logiki i norm (czy to estetycznych, czy moralnych) rzeczywistości. Najgłośniejszym przedstawicielem w malarstwie był Salvador Dali, zaś twórcą samego pojęcia Andre Breton.

Jeśli chodzi o groteskę, na szeroką skalę towarzyszy ona sztuce jako nieodłączny jej składnik od początku XX wieku. Wynika to z obserwowania przez twórców przeobrażeń ustrojowo-klasowych i tworzenia się nowoczesnych społeczeństw.

Sytuacja społeczno-polityczna w Polsce na początku II połowy XX wieku

Lata sześćdziesiąte XX wieku to czas panowania socjalizmu w Polsce. Władzę sprawuje I Sekretarz Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (KC PZPR), Władysław Gomułka. Trwają represje wobec opozycji komunistycznej. Rząd totalitarny umacnia swoją pozycję w kraju, a w polityce zagranicznej zacieśnia stosunki ze Związkiem Radzieckim. Społeczeństwo podporządkowane jest szeroko rozwiniętemu, mocno zbiurokratyzowanemu aparatowi władzy. Co ważne dla literatury (czy w ogóle kultury) – nasila się cenzura.

Czas powstania utworu i jego trwanie w kulturze

Sławomir Mrożek w 1963 roku autor opuścił Polskę Rzeczpospolitą Ludową (powrócił dopiero po zmianach ustrojowych, po trzydziestu trzech latach emigracji). Jego Tango wyszło drukiem po raz pierwszy w czasopiśmie teatralnym „Dialog”. Miało to miejsce w 1964 roku (nr 11 pisma). Od tamtego czasu ukazało się wiele edycji w wersjach książkowych (pierwsza w 1973 roku) i utwór przetłumaczono na liczne języki europejskie, a nawet na japoński. Dramat został także zekranizowany (reż. Piotr Szunkin) oraz po dziś dzień jest grywany w wielu teatrach (realizowały go tak wybitne osobowości reżyserskie, jak Erwin Axer w Teatrze Współczesnym w Warszawie w 1965 roku, Jerzy Jarocki w Teatrze Starym w Krakowie w 1965 roku czy Kazimierz Dejmek w Teatrze Polskim w Warszawie w 1990 roku).

Znaczenie tytułu

Tango to taniec, który cechuje się powolnością i powtarzalnością figur. Wykonywany jest w miarowym jednostajnym rytmie (metrum na dwie czwarte lub na cztery czwarte). Mimo że jest pochodzenia latynoamerykańskiego (dokładnie – pochodzi z Argentyny) i początkowo uważany był ze względu na epatowanie seksualnością za nieprzyzwoity, na szeroką skalę upowszechnił się w Europie na początku XX wieku. Podobnie jak ten taniec, powtarzalnością cechuje się historia przewrotów społecznych. Tango było dla Stomila i jego żony Eleonory w czasach ich młodości symbolem wyzwolenia od sztucznych, mieszczańskich konwenansów. Ponadto w finale dramatu, co charakterystyczne jest dla ludów pierwotnych i prymitywnych, żyjących w prostych kulturach, pojawia się taniec zwycięstwa. Jest to właśnie tango („La cumparsita” – przebój jeszcze sprzed II wojny światowej), które wykonuje Edek (z Eugeniuszem). Oznacza ono klęskę wartości wyznawanych przez Artura i triumf prymitywizmu oraz kultury masowej.