Motyw zguby - Motyw zguby w literaturze

Dante Alighieri Boska Komedia

Początek utworu zaczyna się słowami:

W życia wędrówce, na połowie czasu,
Straciwszy z oczu szlak niemylnej drogi,
W głębi ciemnego znalazłem się lasu.

Odnoszą się one do życia samego autora. Pisał swój utwór w wieku 42 lat, przy czym miał być on po części rozrachunkiem z dotychczasową egzystencją. Zgubienie się w lesie oznacza zagubienie w otaczającym poetę świecie, zagubienie moralne (w prologu pojawiają się trzy zwierzęta: Pantera, Lew i Wilczyca będące alegoriami pożądania, pychy i chciwości). Z ratunkiem przychodzi Dantemu Wergiliusz, rzymski twórca.

Julian Ursyn Niemcewicz Powrót posła

Sztuka odnosi się do obrad Sejmu Czteroletniego. Przedstawiony jest w niej polityczno-społeczny program, mający na celu zreformowanie Rzeczpospolitej i dzięki temu uchronienie jej od pogrążania się w coraz większym chaosie. Odrzucenie reform może doprowadzić do zguby kraju. Próbuje temu przeciwdziałać bohater, który jest posłem na sejm, Walery. Jego działania popierają rodzice – Podkomorzyna i Podkomorzy. Możliwość zguby przedstawiona w dramacie odnosi się zatem do możliwości zguby państwa polskiego.

Molier Skąpiec

Tytułowy bohater utworu (o imieniu Harpagon) odznacza się ogromnym przywiązaniem do majątku. Jest ono tak wielkie, że pieniądze są dla niego ważniejsze niż szczęście własnej rodziny. W chwili, kiedy okazuje się, że zniknął ukryty przez niego skarb, uważa on, iż jest zgubiony:

Złodziej! złodziej! rozbójnik! morderca! Ratunku! Kto w Boga wierzy! Jestem zgubiony, zamordowany! Gardło mi poderżnęli: wykradli mi pieniądze!

Zguba w utworze w sposób humorystyczny podkreśla cechy charakteru Harpagona.

Stanisław Wyspiański Wesele

Podczas wesela pijanego Gospodarza odwiedza Wernyhora. Ofiarowuje mu złoty róg, który jest symbolem nadziei wyzwolenia narodu polskiego spod jarzma zaborów. Gospodarz przekazuje róg Jaśkowi i każe mu objechać nocą okolicznych chłopów i wezwać ich, aby przyszli uzbrojeni na spotkanie. Kiedy Jasiek skończy objeżdżać domostwa, rankiem (zanim zapieje trzeci kur) ma zadąć w róg. Okazuje się jednak, że Jasiek po drodze gubi magiczny przedmiot. Ponadto Wernyhora, odjeżdżając gubi złotą podkowę. Zgubienie złotego rogu symbolizuje w dramacie zagubienie szansy odzyskania niepodległości. Zguba ma więc tu znaczenie metaforyczne.

Bruno Schulz Sklepy cynamonowe

Małoletni bohater-narrator tytułowego opowiadania zbioru wybiera się pewnego wieczora z rodzicami do teatru. Na miejscu okazuje się, że ojciec zapomniał zabrać z domu portfela, w którym znajdowały się ważne dokumenty i pieniądze. W związku z tym wysyła syna, aby ten go przyniósł. Bohater-narrator idzie więc do domu. Gubi się jednak po drodze, ponieważ miasto przybiera wieczorem zupełnie innego kształtu niż w dzień (kiedy chłopiec zazwyczaj po nim chodzi), a on postanawia zboczyć ze znanej trasy i wejść do sklepu. W utworze pokazane jest zgubienie się młodego człowieka w nieznanej mu przestrzeni.

Inne przykłady literackie:

• Mitologia grecka – mit o Tezeuszu (Tezeusz, aby nie zgubić się w labiryncie Minotaura, dostaje od Ariadny nić, dzięki której oznacza drogę)
• Biblia – potop (w wyniku gniewu Bożego świat ulega zagładzie, unikają jej jedynie pasażerowie Arki Noego)
• Jan Kochanowski Odprawa posłów greckich (nad Troją wisi widmo zguby)
• Piotr Skarga Kazania sejmowe (przestroga przed zgubą Rzeczpospolitej)
• Jan Kasprowicz Dies Irae (wizja sądu ostatecznego, czyli zguby świata)
• Franz Kafka Proces (Józef K. gubi się w gmachu sądu)
• Julian Tuwim Pan Hilary (Pan Hilary pozornie gubi swoje okulary)
• Krzysztof Kamil Baczyński Pokolenie (pokolenie Kolumbów jest pokoleniem zgubionym)
• Jerzy Andrzejewski Popiół i diament (byłych żołnierzy Armii Krajowej czeka zguba w rodzącej się socjalistycznej rzeczywistości Polski Rzeczpospolitej Ludowej)