Popiół i diament - Nawiązania i bibliografia

Kontynuacje i nawiązania

Postać bohatera tragicznego, który znajduje się w sytuacji bez wyjścia, występuje w literaturze od czasów starożytnych. Przesłanki w konflikcie tragicznym bywają różne, jednak bohater taki zawsze cierpi tak samo: nie ma możliwości ucieczki, a wszelkie rozwiązania, których realizacji może się podjąć i tak skazane są z góry na niepowodzenie. Często towarzyszy mu uczucie wrzucenia w daną sytuację, jego losem rządzi przypadek. Niewiele, a często nic, zależy od niego.

Motyw bohatera tragicznego

Motyw bohatera tragicznego w szerokim rozumieniu tego słowa znaleźć można w następujących utworach literackich:

• Mitologia grecka – mit o Syzyfie – skazany na wieczne, bezustanne wtaczanie pod górę ciężkiego kamienia;
• Sofokles Antygona – bohaterka pomiędzy prawem ustanowionym przez króla Kreona a prawem moralnym każącym pochować brata – zdrajcę ojczyzny;
• Sofokles Król Edyp – Edyp podporządkowany Fatum, mimo że ucieka od przeznaczenia, ono i tak się musi wypełnić;
• Jan Kochanowski Treny – żaden sposób na uleczenie bólu po śmierci Urszulki, córki poety, nie jest wystarczający;
• William Szekspir Romeo i Julia – ze względu na zwaśnienie rodów zakochani nie mogą być ze sobą;Makbet – główny bohater, wchodząc w ciąg zbrodni, nie może już z nich wyjść;
• George Gordon Byron Giaur – Giaur zabija mordercę (męża) ukochanej i targają nim wyrzuty sumienia, że zabił człowieka; gdyby tego nie zrobił, męczyłaby go myśl o bezkarności mordercy;
• Johann Wolfgang Goethe Cierpienia młodego Wertera – Werter kocha zaręczoną kobietę; ma świadomość, że nigdy nie będzie jej mógł mieć, a jednocześnie nie potrafi zrezygnować z miłości do niej;
• Adam Mickiewicz Konrad Wallenrod – konflikt: czy zachowywać się moralnie i przegrać walkę z wrogiem, czy zastosować podstęp i zwyciężyć; ponadto bohater wyrzeka się miłości do Aldony;
• Adam Mickiewicz Dziady, cz. III – pragnienie służenia ojczyźnie przy jednoczesnym braku możliwości do zrobienia czegokolwiek;
• Juliusz Słowacki Kordian – poświęcenie miłości na rzecz służby ojczyźnie przy jednoczesnym braku sił do zrobienia czegokolwiek;
• Zygmunt Krasiński Nie-Boska Komedia – Orcio, syn Henryka, rodzi się już jako poeta przeklęty, jego życie i jego ślepota nie zależą od niego, tylko od rzuconej nań klątwy;
• Eliza Orzeszkowa Marta – brak równouprawnienia, kobieta całkowicie uzależniona od męża, po jego śmierci nie może znaleźć odpowiedniej pracy;
• Franz Kafka Proces – bohater wrzucony w machinę totalitaryzmu bez możliwości wydostania się z niej;
• Krzysztof Kamil Baczyński Pokolenie – wojna: niechęć do walki, a jednoczesna niemożliwość odrzucenia broni;
• Tadeusz Różewicz Kartoteka – bezimienny Bohater, którego losem rządzi przypadek;
• Tadeusz Różewicz Ocalony – człowiek zezwierzęciały podległy zgubnym wpływom wojny, Matka powieszonych – niezrozumienie i brak tolerancji, z jakimi spotyka się zrozpaczona matka;
• Sławomir Mrożek Tango – Artur nie potrafi ani podporządkować ludzi według swoich konserwatywnych przekonań, ani samemu podporządkować się pod rządy innych.

Ekranizacja filmowa

Popiół i diament doczekał się również ekranizacji filmowej:

• Popiół i diament. Reż. Andrzej Wajda, 1958.
• Wystąpili między innymi: Zbigniew Cybulski (Maciek Chełmicki), Ewa Krzyżewska (Krystyna Rozbicka), Wacław Zastrzeżyński (Stefan Szczuka), Adam Pawlikowski (Andrzej Kossecki), Bogumił Kobiela (Drewnowski).

Bibliografia przedmiotowa

• J. Detko, „Popiół i diament” Jerzego Andrzejewskiego, Warszawa 1964.
• K. Kąkolewski, Diament odnaleziony w popiele, Warszawa 1995.
• W. Szydłowska, Egzystencjalizm w kontekstach polskich: szkic o doświadczeniu, myśleniu i pisaniu powojennym, Warszawa 1997.