Nie-Boska komedia - Informacje wstępne

Geneza utworu

Dramat Nie-Boska komedia został napisany przez Krasińskiego w 1833 roku. Po raz pierwszy opublikowano go w Paryżu dwa lata później. Rodzima premiera sceniczna miała miejsce w Krakowie 29 XI 1902 roku. To jeden z dwu dramatów romantycznych Krasińskiego, w których zmaga się on z kwestią rewolucji. Drugim jest późniejszy Irydion (1836). Sam poeta za najważniejszy problem ideowy, podejmowany w Nie-Boskiej komedii, uznawał napiętą sytuację społeczno-polityczną ówczesnych mu czasów. W liście do Gaszyńskiego określił dzieło jako:

 

dramat dotyczący się rzeczy wielu naszego – walka w nim dwóch pryncypiów: arystokracji i demokracji.

Znaczenie tytułu

Tytuł dramatu jest znaczący. Wskazuje on na powiązanie z dziełem Dantego – Boską komedią. Oryginalna nazwa zostaje jednak zanegowana, poprzedzona partykułą „nie”. Można to odczytywać w różny sposób. Być może Krasiński chciał zaakcentować świat bez Boga – brakuje Go bowiem w sposobie postrzegania świata obydwu głównych bohaterów i obaj ponoszą klęskę. Charakterystyczna jest zwłaszcza postać Pankracego. Na końcu utworu poraża go wizja triumfującego Chrystusa-Mściciela, co zdaje się dowodzić, że historia dziejąca się bez Boga, a w dodatku będąca zaprzeczeniem jego odwiecznych praw (przeciw którym występują rewolucjoniści) nie prowadzi do stworzenia lepszej rzeczywistości, a skutkuje chaosem, klęską, zatraceniem. W Boskiej komedii Dante opisywał pewną ewolucję swojego bohatera. Wędrował on kolejno przez Piekło, Czyściec i Raj, by w końcu spotkać się z Bogiem. W Nie-Boskiej... rzeczywistość ukazana jest jedynie jako piekło, z którego nie sposób się wydostać. Nawiązaniem do Dantego jest również scena, w której Henryk zwiedza obóz rewolucjonistów oprowadzany po nim przez Przechrztę (aluzja do Wergiliusza). Pierwotnie tytuł dramatu miał brzmieć Mąż. Wieloznaczność tego słowa – mąż jako głowa rodziny (dramat rodzinny Henryka) oraz jako przywódca, mąż stanu (dramat społeczny, udział w rewolucji) zapowiada płaszczyzny działań, w których będzie usiłował spełnić się Henryk.