Poezja Szymborskiej - Obóz głodowy pod Jasłem

Typ liryki

Wiersz należy do liryki pośredniej, opisowej z elementami liryki narracyjnej.

Podmiot liryczny i jego kreacja

Podmiot liryczny oglądający miejsce kaźni jest poetą i jego wnętrze podpowiada mu „napisz to”, a więc podmiot liryczny-turysta zwraca się do podmiotu lirycznego-poety. Jego wewnętrzne „ja” nakazuje mu wypowiedzieć się na temat głodowej śmierci więźniów. Miejsce porośnięte piękną trawą pobudza wyobraźnię podmiotu lirycznego-poety, który solidaryzuje się z głodzonymi, poniżanymi i cierpiącymi katusze obozowe. W sposób emocjonalnie zaangażowany odczuwa to, co przeżywali niegdyś uwięzieni tu ludzie. Jego przeżycia rodzą się pod wpływem bogatej wyobraźni, oczyma duszy widzi cały ogrom cierpień. Identyfikuje się z cierpieniami jeńców, odczuwa ból, głód i samotność umierania oraz anonimowość tej śmierci. Uczucia podmiotu lirycznego na początku każdej strofy „wybuchają”, potem zostają stonowane, aż do milczenia i wyciszenia się.

Sensy utworu

Wiersz jest protestem przeciwko przemocy, zbrodni i faszyzmowi. Każdemu człowiekowi należy się prawo do wolności, do możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb, a w obozie pod Jasłem wszystkie te prawa pogwałcono. Śmierć pojedynczego człowieka stała się codziennością, nawet była nic nieznaczącym epizodem w porównaniu do tysięcy ginących. Nieludzkie traktowanie więźniów, torturowanie ich głodem budzi głęboki sprzeciw. Poraża fakt okrutnego sposobu umierania: „z ziemią w ustach”; „na rożnie kolczastego drutu chwiał się człowiek” (koszmarne skojarzenie z pieczenią na rożnie). Niema łąka była jedynym świadkiem koszmaru jeńców i panująca w tym miejscu dotkliwa cisza jest chyba najbardziej wymownym dowodem tego, że żadne słowa nie są w stanie oddać prawdy o cierpieniu, że w tej sprawie można tylko milczeć. Tragizm masowej, głodowej śmierci świadczy o całkowitym upadku moralnym i dehumanizacji u oprawców.

Budowa i język utworu

Wiersz ma formę monologu składającego się z krótkich zdań i równoważników zdań. Posiada nieregularną budowę. Każda strofa zamyka się krótkim wersem, a ostatnia jednosylabowym równoważnikiem. Formy czasowników w czasie przeszłym, np. „pomarli”, „przypadło”, „przesuwał się” to typowe formy dla liryki narracyjnej.

Poetka zastosowała w wierszu:

• kontrast
  • Tysiąc i jeden to wciąż jeszcze tysiąc. / Ten jeden, jakby go wcale nie było […]
• pytania retoryczne:
  • Ilu? […] Ile trawy / przypadło na jednego?
• metafory
  • Historia zaokrągla szkielety do zera
• uosobienia
  • powietrze, które śmieje się, krzyczy i rośnie
  • ona [łąka – przyp. K.B.] milczy
• onomatopeje
  • uderzał ząb o ząb
• porównanie
  • milczy jak kupiony świadek

Środki wyrazu zastosowane w wierszu są adekwatne w stosunku do poruszanej tematyki i podkreślają w sposób sugestywny ogrom cierpień ofiar przemocy.

Kontynuacje i nawiązania

Motyw obozu w literaturze, np.

• Zofia Nałkowska Medaliony
• Gustaw Herling-Grudziński Inny świat
• Tadeusz Borowski Opowiadania
• Józef Czapski Na nieludzkiej ziemi
• Aleksander Sołżenicyn Jeden dzień Iwana Denisowicza; Archipelag Gułag

Bibliografia przedmiotowa

• A. Sandauer, Na przykład Szymborska, [w tegoż:] Liryka i logika, Warszawa 1969.
• T. Nyczek, 22 x Szymborska, Poznań 1997.