Typ liryki
Utwór Płonąca żyrafa Stanisława Grochowiaka pochodzi z tomu Menuet z pogrzebaczem z 1958 roku. Pomieszane zostały w nim konwencja liryki opisowej i bezpośredniej. W pierwszej z nich nawiązuje do surrealistycznego obrazu Salvadora Dalego z lat trzydziestych XX wieku, o takim samym tytule, jak wiersz. Ponadto swoją wymową wpisuje się w nurt poezji turpistycznej.
Podmiot liryczny i jego kreacja
Znaczna część wiersza stanowi opis obrazu Płonąca żyrafa. Można w nim jednak odnaleźć pierwszoosobowy podmiot liryczny. Pojawia się on zarówno w pierwszej osobie liczby pojedynczej (zaimek „ja” w szóstej części utworu), jak i liczby mnogiej (zaimek „nas” w czwartej części). Podmiot to poeta układający wiesz. Sam przyznaje (w szóstej części), że pisze utwór „dwom zreumatyzowanym osłom”. Symbolizują oni każdego odbiorcę tekstu.
Sensy utworu
Surrealistyczne malowidło okazuje się być punktem wyjścia do rozważań na temat ludzkiego życia i jego nietrwałości. Mięso symbolizuje brudną, brzydką cielesność i fizyczność. Tak samo jak ono płatami odpada od kości, powoli rozkłada się istota ludzka, istota której egzystencję warunkuje fizjologiczność (na przykład ból zęba). Człowiek to właśnie mięso – kupowane, ćwiartowane, zabijane, uwielbiane, zapładniane, przeklinane, nauczane i w końcu grzebane. Należy zwrócić uwagą na powtarzający się w utworze zwrot („Tak / To jest coś”). Podkreśla on, że czymś jest właśnie ludzka brzydota i cielesność. Są one nieodłącznym składnikiem życia człowieka i należy to zaakceptować, a zadaniem poety jest ubrać je w formę poetycką. Jak pisze poeta w wierszu Czyści: „Wolę brzydotę / Jest bliżej krwioobiegu”.
Budowa i język utworu
Wiersz nie ma regularnego podziału stroficznego i wersyfikacyjnego. Składa się z trzynastu wyodrębnionych graficzne części. Jedenaście z nich ma różną ilość i długość wersów. Części dziewiąta i dziesiąta są regularnymi dziesięciozgłoskowcami (5+5), z wyjątkiem ostatniego wersu części dziesiątej (jedenastozgłoskowiec). Rymy występują w dowolnych układach. Są one żeńskie, dokładne i odznaczają się oryginalnością (na przykład: „lęku” – „pomaleńku”, „potu” – „kulomiotu”, „skroni” – „dzwoni”).
W utworze użyte zostały liczne środki stylistyczne. Pojawiają się powtórzenia („mięso”, „nie”, „Tak / To jest coś”). Przy tym ostatnie z nich pełni nijako rolę lejtmotywu czy refrenu nadającego utworowi rytm. Dla uzyskania efektu poetyckiego wykorzystane zostały właściwości fonetyczne pojawiających się obok siebie wyrazów („opada” i „odpada”). Epitety podkreślają nastrój wiersza („człowieczy lęk”, „pusta czaszka”, „ciemna mogiła”) zaś metafory wizualizują przedstawiany obraz poetycki („konstrukcja człowieczego lęku”, „ściany z aspiryny i potu”). Ważny jest układ graficzny utworu – podział na cząstki, wyróżnienie wersalikami zwrotu „a ono się pali”. Ponadto użyta została leksyka charakterystyczna dla turpizmu i poezji Grochowiaka („czaszka”, mogiła”, „brzuch”, „pogrzebacz”, „mięso”, „ćwiartowanie”, „gicie”).
Kontynuacje i nawiązania
Korespondencję sztuk (literatura i malarstwo) znajdziemy w:
- Adam Mickiewicz Pan Tadeusz
- Jan August Kisielewski W sieci
- Jarosław Iwaszkiewicz Ikar
- Stanisław Grochowiak Lekcja anatomii (Rembrandta)
- Jacek Kaczmarski Rejtan, czyli raport ambasadora
Bibliografia przedmiotowa
- A. Dworniczak, Stanisław Grochowiak, Poznań 2000.
- J. Łukasiewicz, Grochowiak i obrazy, Wrocław 2002.