Bajki Krasickiego - Podział bajek

Podział bajek ze względu na tematykę według Zbigniewa Golińskiego:

1. Największą grupę bajek stanowią te, które zalecają horacjańską etykę i głoszą słynne hasło: „aurea mediocritas” – „mierność jest szczęściem człowieka”. W ten oto sposób bajki postulują zachowanie spokoju wewnętrznego, nie narażanie się na niebezpieczeństwa, dążenie do stabilizacji, zachowanie wewnętrznej pogody. Horacjańska etyka mierności uczy, że najlepiej pozostać w znanym sobie kręgu spraw swoich i najbliższego środowiska. Wtedy człowiek łatwiej znosi trudy życia.

• Rybka mała i szczupak – krótka historia rybki, która żałowała, że nie może połknąć robaka, bo jest za mała. Zjadł go szczupak. Jednak razem z robakiem połknął także haczyk i dał się złapać. Bajka kończy się słowami rybki: „Dobrze to czasem być i małą”.

• Źrebiec i rumak – bajka jest przede wszystkim rozmową tytułowych bohaterów. Rumak chwali się, że ma okazałe siodło i jeźdźca. Jednocześnie śmieje się, że źrebiec na niczym się nie zna i prowadzi życie podobne do życia bydła, ponieważ biega po łąkach. Źrebiec natomiast przyjmuje słowa konia ze spokojem i stwierdza, że owszem, ma złotą uprzęż, ale ma także wędzidło, czyli znajduje się w niewoli.
• Woły krnąbrne – woły buntowały się przeciwko gospodarzowi, ponieważ nie pracowały na roli, nie chciały wozić zboża do stodoły. Dlatego też, gdy w zimie nastał głód, gospodarz zjadł woły, które były całkowicie nieprzydatne do pracy.

• Groch przy drodze – gospodarz bardzo się złościł, że zjedzono mu groch, który zasiał przy drodze. Dlatego postanowił następnym razem posiać przy drodze żyto, a w głębi pola groch. Oczywiście myślał, że jest sprytny, ale okazało się, że zniszczono mu żyto, a groch i tak został zjedzony.
• Ojciec łakomy, syn rozrzutny – obaj bohaterowie tej bajki nie znali umiaru w życiu. Syn wydawał nadmiernie pieniądze, ojciec był skąpcem. Obaj umarli z głodu, syn, ponieważ roztrwonił wszystko, ojciec nigdy nie zaznał szczęścia z posiadanych pieniędzy. Utwór uczy, że każda skrajna postawa w życiu nie służy człowiekowi. Należy żyć, znajdując właśnie ów „złoty środek”, ciesząc się tym, co się ma i nie popadając w skrajności.
• Rolnik – to bajka o chciwym rolniku, który chcąc mieć większe zyski, dwukrotnie uprawiał rolę. Efekt był taki, że ziemia zaczęła rodzić chwasty.
• Doktor – doktor to człowiek, który zawierzył swemu cudownemu lekarstwu. Kiedy raz podziałało, chciał ciągle je stosować, nie zwracając uwagi na to, że stan pacjenta się pogarsza. W końcu doprowadził do jego śmierci. I znów jak gdyby Krasicki mówił: umiar, umiar i jeszcze raz: umiar.
• Gospodarz i drzewo – gospodarz chciał mieć szpaler z gałęzi drzew i tak się zapędził, że obcinał owe gałęzie bez opamiętania. Kiedy przyszła jesień, nie miał ani szpaleru, ani drzewa. Wydaje się, że Krasick przestrzega tu przed pochopnymi decyzjami i bezmyślnym postępowaniem.

4. Natępna grupa tekstów to te, które postulują zasady zdrowego rozsądku, trzeźwość w ocenie sytuacji, umiejętność określania własnych potrzeb i ich zaspokajania

5. Piąty zespół bajek odnosi się do ludzkiej egzystencji. Utwory te określają, co jest w życiu istotne, a co jest mniej ważne.

• Ptaszki w klatce – to jedna z najbardziej znanych bajek Krasickiego, której bohaterami są dwa czyżyki mieszkające w klatce. Młody czyżyk jest zadowolony z tego faktu, bo uważa, że ma wszelkie wygody. Natomiast stary ptak korzystał kiedyś z wolności, cieszył się nią i wie, co oznacza uwięzienie i zniewolenie. Bajkę tę najczęściej interpretuje się także, biorąc pod uwagę sytuację polityczną Polski pod zaborami.

• Wół minister – wół był ministrem w państwie rządzonym przez lwa. Sprawował swoją funkcję nienagannie, choć wszystko działo się wolno. Znudzony lew postanowił powierzyć tę funkcję małpie. Na początku wszystko było śmieszne, ale wkrótce pojawił się chaos. Lew oddał więc stanowisko lisowi, który okazał się zdrajcą. Nie miał innego wyjścia, jak uczynić woła znów ministrem. Bajka jest pochwałą spokojnego, powolnego, ale roztropnego woła, który umiał współpracować z innymi i dzięki temu panował ład i porządek.

• Słoń i pszczoła – pszczoła, zafascynowana swoją umiejętnością kąsania, postanowiła dokuczyć słoniowi. Naturalnie ten nic nie poczuł, a pszczoła przypłaciła to życiem.

Podział bajek ze względu na tematykę według Mieczysława Klimowicza:

1. Bajki będące krytyką współczesności.

• Jagnię i wilcy – ta jedna z najbardziej znanych bajek Krasickiego opowiada o bezbronnym i agresorach. Jagnię jest samo w lesie, słabe, bez szans na obronę. Wilki to wykorzystują i zjadają jagnię. Krasicki zwraca uwagę, że w świecie brak współczucia, zrozumienia, wyrozumiałości. Są natomiast: bezprawie, kult siły i silniejszego, strach, upodlenie.
• Wilk i owce – historia wilka, który będąc nieostrożnym wpadł do jamy. Kiedy tam siedział, pojawiły się owce. Wilk wmówił im, że odbywa właśnie pokutę, że ma wyrzuty sumienia, ponieważ wcześniej je zabijał i zżerał. Owce okazały litość i postanowiły wilka wyciągnąć z dołu, a kiedy się udało, zostały przez niego, zupełnie bezlitośnie, zjedzone. Taki jest efekt ludzkiej głupoty.
• Dobroczynność – bajka ta wywołuje raczej smutek, a może nawet wstrząs u czytelnika i wcale nie wydaje się być śmieszna. Owca chwali wilka, mówiąc, że jest dobroczyńcą i ma dobre serce, ponieważ mógł zjeść ją, a pożarł tylko jej jagnię (czyli dziecko).
• Stary pies i stary sługa – bardzo pesymistyczna bajka o psie, który kiedyś gonił zające i polował z panem na kaczki. Wtedy był pupilem swego pana. Gdy się zestarzał, stracił łaski i oddano go do pilnowania bydła. Przygarnął psa stary szafarz, który potraktowany został podobnie jak pies, ponieważ wcześniej był podstarostą. To smutna opowieść o tym, że póki jesteśmy sprawni, mamy siły witalne i zdrowie, jesteśmy przydatni dla innych. Kiedy się starzejemy, ludzie tracą zainteresowanie i traktują jak niepotrzebny mebel. Tu Krasicki wprost wyraża współczucie ofiarom.

2. Bajki będące krytyką wad ludzkich

• Dewotka – mamy tu krytykę fałszywej pobożności. Dewotka bije służącą, mówiąc: „...i odpuść nam winy, / Jako my odpuszczamy". Wygłaszane hasła powinny iść dla Krasickiego w parze z postępowaniem człowieka w codziennym życiu.
• Szczur i kot – mamy tu śmiech z niepotrzebnej pychy. Szczur, zadufany w sobie, uważał, że to dla niego kadzą w kościele. Kiedy pokazał się dym, szczur zakrztusił się, a kot go dorwał i zjadł.
• Filozof – bajka zgodna z powiedzeniem: „Jak trwoga, to do Boga”. Filozof nie wierzył w żadne wartości do momentu, gdy przyszła słabość, choroba. Wtedy już wierzył we wszystko.
• Przyjaciel – bajka o tym, że w życiu należy dość ostrożnie dobierać sobie przyjaciół. Damon poprosił przyjaciela o pomoc w uzyskaniu zgody rodziców pięknej Ireny na małżeństwo z panną. Przyjaciel, owszem, zgodził się, poszedł z Damonem, po czym sam zdobył serce kobiety i ożenił się z nią.
• Hipokryt - krótka historia człowieka, którego na ulicy ugryzł pies. Ponieważ człowiek ten był hipokrytą, czyli postępował niezgodnie z głoszonymi przez siebie zasadami, doszedł do wniosku, że nie może psa zabić. Zaczął więc krzyczeć na całe gardło, że pies ma wściekliznę. I tak brytan został zabity.
• Kartownik – to człowiek, który nie może wyzwolić się z nałogu gry w karty. Mimo, że przegrywa wszystko, co ma, złorzeczy pozostałym graczom, bierze karty do ręki i rozpoczyna kolejną partię.
• Pijak – ten z kolei nie zna umiaru w piciu. Spożywa alkohol, tłucze kieliszki i szklanki, klnie zły los i wino, a gdy mu przechodzi złość, zaczyna pić wino z dzbana.
• Mysz i kot – mysz zjadła całą książkę i doszła do wniosku, że jest najmądrzejsza. Postanowiła nawrócić kota. Ten pilnie słuchał jej kazania, wzdychał i udawał przejętego. Mysz tak się zapędziła, że wyszła z dziury. Kot ją złapał i zjadł. Bajka przestrzega przed pychą, niepotrzebnym zadufaniem w siebie i swoje możliwości.
• Malarze – bajka piętnująca fałsz i obłudę. Poklask zyskuje malarz, który malując portrety, upiększa swoich klientów.

3. Bajki pesymistycznym obrazem nieuleczalności głupoty ludzkiej

• Kulawy i ślepy – dość zabawna opowiastka o tym, jak ślepy niósł kulawego. Ponieważ kulawy ciągle narzekał, ślepy wziął kij i szli dalej. Kulawy krzyczał, że mają przed sobą przeszkodę, ale i tak ślepy uderzył głową w drzewo. Później obaj weszli do wody i zmoczyli całkowicie ubrania, a na koniec wpadli do dołu. Bajka kończy się morałem: „I ślepy, i kulawy zginęli pospołu. / I ten winien, co kijem bezpieczeństwo mierzył, I ten, co bezpieczeństwa głupiemu powierzył.”

4. Bajki ukazujące pesymistyczną koncepcję ludzkiego losu i nieuchronność śmierci

• Fiałek i trawa – fiołek urósł na pięknej murawie, ale obawiał się trawy, która zazdrościła mu urody. Zupełnie zresztą niepotrzebnie, ponieważ ludzie skosili i trawę, i fiołek. Wszystko jest więc nietrwałe, ulotne, uroda jedynie pozorna i jakby „na chwilę” dana człowiekowi.
• Potok i rzeka – bajka ta ma charakter filozoficzny i zwraca przede wszystkim uwagę na upływ czasu, nieuchronność spraw ostatecznych.

Bajki polityczne

Ze względu na specyficzny klimat polskiego oświecenia bajki te wydają się niezwykle ważne, ponieważ stanowią aluzję do sytuacji politycznej w kraju i problemu władzy w ogóle.

• Wilczki – to bajka o państwach ościennych, które skłonne są do napaści na słabszych.
• Lew i zwierzęta – tekst wymierzony przeciwko służalcom, konfidentom, którzy współpracują z obcokrajowcami.

Do bajek politycznych zalicza się również: Ptaszki w klatce i Wół minister.