Fraszki Kochanowskiego - Problematyka fraszek

Interpretacja poszczególnych fraszek

Podział fraszek ze względu na tematykę. W nawiasach podajemy numer księgi i fraszki.

• fraszki o fraszkach

Na swoje księgi (I, 2), Do fraszek (II, 29; III, 29), Ku Muzom (II, 1)

Tę grupę fraszek można ogólnie nazwać autotematycznymi. Podmiotem lirycznym jest fraszkopisarz (można go utożsamić z Kochanowskim), który pokazuje czytelnikom swój program poetycki. Jak się okazuje, fraszki to utwory żartobliwe, których zadaniem nie jest wyśmiewanie konkretnych osób, ale ludzkich wad i ułomności. Utwory takie stanowią pewien labirynt tajemnic autora. Fraszka Ku Muzom jest natomiast zwrotem do opiekunek sztuki i prośbą o to, aby poezja ta przetrwała wieki (motyw exegi monumentum, czyli samoświadomości poetyckiej, wprowadzony do literatury przez Horacego).

• fraszki refleksyjno-filozoficzne

Na dom w Czarnolesie (III, 37), O żywocie ludzkim (I, 3)

To przede wszystkim odzwierciedlenie filozofii stoickiej. Pojawiają się myśli o upływie czasu, bezsensownej pogoni za wszelakimi dobrami materialnymi, prośby o spokojne życie i nieprzykrą starość. We fraszce O żywocie ludzkim należy zwrócić uwagę na topos teatrum mundi, świata jako teatru, w którym ludzie są jedynie marionetkami: „Wemkną nas w mieszek, jako czynią łątkom”. Topos świata jako teatru ma swoje korzenie w filozofii platońskiej, w której świat jest jedynie pozorną rzeczywistością, odbiciem świata idei, rządzonym przez siły wyższe. W literaturze zmienność losu podkreślana jest w wielu tekstach Szekspira, a w twórczości Kochanowskiego Bóg jest Kimś w rodzaju reżysera, który bawi się ludźmi niczym marionetkami. 

• fraszki towarzyskie

O doktorze Hiszpanie (I, 79), Na Mateusza (I, 49)

Kochanowski był kronikarzem życia towarzyskiego, a fraszki te mówią o znajomych i przyjaciołach poety, których poznał, będąc na dworach. Jeszcze raz należy podkreślić, że fraszki nie mają na celu ośmieszania konkretnych osób, a jedynie żartobliwie zwracają uwagę na zwykłe ludzkie ułomności.

• fraszki religijne

Na nabożną (I, 21), O kapelanie (II, 19), O kaznodziei (II, 25)

Kochanowski, który przyjął niższe święcenia kapłańskie, był człowiekiem niezwykle religijnym i należy pamiętać, iż kryzys wiary nastąpił tylko raz w jego twórczości – w Trenach. Zadaniem fraszek religijnych jest wyśmiewanie tzw. pseudoreligijności. Wyśmiewa w nich dewocję, pijaństwo i lenistwo kapłanów. Utwory te nie mają na celu pouczania i moralizowania, ponieważ pisane są żartobliwie i raczej z przymrużeniem oka.

• fraszki miłosne

poważne: O miłości (I, 98), Z Anakreonta (I, 4)

Miłość jawi się tu jako uczucie, przed którym nie da się uchronić, ponieważ dogoni każdego człowieka. Jest jak gdyby wszechogarniające. Często pojawiają się tu przejęte od Anakreonta motywy, np.: bój z Erosem na pięści.

żartobliwe: Raki ( I, 14), Do dziewki (II, 72)

Kobiety są tu traktowane przez Kochanowskiego dość żartobliwie. Fraszka Raki stanowi osobny gatunek liryczny, charakteryzujący się tym, że każdy wers można czytać nie tylko od lewej strony do prawej, ale i odwrotnie, przy czym – czytając wspak – mamy do czynienia z zaprzeczeniem sensu wynikłego z lektury przeciwnej.

• fraszki biesiadne

Nagrobek opiłej babie (II, 70), Za pijanicami (I, 57)

Fraszki biesiadne powstawały przede wszystkim w okresie młodzieńczych podróży Kochanowskiego, w czasach studenckich, kiedy to uczestniczył w radosnym życiu biesiadnym. Naturalnie życie takie wpisywało się w pewien klimat humanistyczny ówczesnej Europy. Picie alkoholu, długie rozmowy, cieszenie się wszystkim tym, co przynosi życie, wchodziło w skład typowej kultury renesansu. Zgodnie z hasłem „Carpe diem!” Kochanowski radzi korzystać ze wszelkich uroków życia, umiarkowane spożywać alkohol, brać udział w biesiadach, które przede wszystkim mają sprawiać przyjemność. Należy zwrócić uwagę, że poeta nie pisze o tępym upijaniu się, a jedynie o owej radości czerpanej ze spotkań z przyjaciółmi.