Żywot człowieka poczciwego - Streszczenie utworu

Księga pierwsza

Przedstawia życie „człowieka poczciwego”, rozpoczynając od dzieciństwa „aż do śrzednich lat jego”. Poucza o tym, jak dziecko odżywiać czy ubierać. Szczególną uwagę zwraca na wychowywanie w duchu kalwińskim. Młody człowiek powinien być kształcony, bo mądrość jest uważana za jedną z najważniejszych cnót. Szkolenie rozumiane jest tu specyficznie — nauki mają być zdobywane w praktyce, chodzi tu głównie o jazdę konną, szermierkę, biesiady, tańce. W tym celu warto też udać się za granicę, aby obserwować obce wzory.

Księga druga

Dotyczy stanu małżeńskiego i zadań społecznych człowieka w wieku średnim. Młodzieniec zachęcany jest, aby wybrał sobie żonę równą stanem. Sporo miejsca poświęca się tu na opisy rozkoszy życia domowego, z których największą radość daje potomstwo. Narrator zachęca, aby unikać działalności publicznej, która wiąże się niejednokrotnie z nadużyciami i wątpliwościami natury moralnej. Godne sprawowania są jedynie urząd poselski i senatorski. Odradza przyjmowanie urzędu poborcy czy wójta.

Rozdział (u Reja nazywany „Kapitulum”) XVI zatytułowany Rok na cztery części rozdzielon jest najbardziej znanym fragmentem Żywota... . Przedstawia on obraz życia szlachcica-ziemianina, które integralnie związane jest z życiem natury. Z czterema porami roku zmieniają się nie tylko polskie krajobrazy, ale przede wszystkim gospodarskie czynności. Przyroda jest tu ukazana jako pożyteczna i przynosząca profity. (Szczegółowe omówienie tego rozdziału w pozostałych partiach tego opracowania.)

Księga trzecia

Omawia czas starości. Narrator nie dramatyzuje, wręcz przeciwnie — pokazuje zalety tego wieku. Poucza jak dbać o sprawność fizyczną, ale też uznaje śmierć za coś naturalnego i wpisanego w ludzki żywot. Stąd wiele pogody w tej księdze.