Przedwiośnie - Informacje wstępne

Geneza utworu

Sytuacja polityczno-społeczna Polski i Europy po I wojnie światowej

I wojna światowa zakończyła się w 1918 roku. Przyniosła ze sobą ogromną liczbę ofiar w ludziach i zniszczenia na nieznaną wcześniej skalę. Była pierwszym zbrojnym konfliktem, podczas którego zaangażowane były w walki całe społeczeństwa (nie tylko żołnierze, ale i ludność cywilna). W związku z tym po I wojnie światowej w Europie zapanował kryzys. Zniszczenia wojenne nie zostały jeszcze odbudowane, a w wyniku strat w ludności zaszły duże przeobrażenia społeczne. Tworzyły się także państwa totalitarne. Natomiast polskie społeczeństwo znajdowało się po I wojnie światowej w dodatkowo niekomfortowej sytuacji. Po ponad stu latach zaborów, mimo licznych prób narodowo wyzwoleńczych (powstanie listopadowe, Wiosna Ludów, powstanie styczniowe, udział w walkach podczas I wojny światowej), Polska nie wywalczyła sobie niepodległości. Została ona jej dana w skutek porozumień pokojowych między europejskimi mocarstwami – status polityczny państwa polskiego został ustalony postanowieniami traktatu wersalskiego. Ponadto kraj należało scalić w jeden organizm państwowy z ziem trzech różnych zaborów, o różnym poziomie rozwoju cywilizacyjnego, zaawansowaniu gospodarczym, innych aparatach urzędniczych. Utrudniało to utworzenie całości o jednolitej strukturze państwowej. W nowo odrodzonym państwie dochodziło do licznych nieporozumień na tym tle. Wielu polityków chciało władzy dla osobistych korzyści lub realizacji własnych planów. Sytuacja taka sprawiła, że możliwe były dwie drogi odbudowy państwa – rewolucja (nagłe zmiany) lub ewolucja (powolne wprowadzanie zmian i konsekwentne spajanie państwa w jeden organizm).

Czas powstania utworu

Powieść Przedwiośnie Stefan Żeromski napisał w 1924 roku, czyli sześć lat po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w sytuacji panującego w kraju kryzysu. Była pierwszym utworem, który w tak odważny sposób podejmował problem rewolucji społecznej, w wyniku czego spotkała się z głośnym odzewem ze strony czytelników.

Powieść wobec wcześniejszych utworów Żeromskiego o tematyce społecznej

Omawiany utwór różni się swoją wymową ideową od poprzednich powieści Żeromskiego o tematyce społecznej (na przykład Ludzi bezdomnych czy Syzyfowych prac). Nie ma w nim pochwały działania reformatorskiego wybitnej, zaangażowanej społecznie postaci. Przedwiośnie powstało po wojnie, w nowych okolicznościach społeczno-ustrojowych państwa polskiego. Na jego kształt wpłynęło zapewne to, że pisarz był rozczarowany powojenną rzeczywistością, którą obserwował wokół siebie.

Znaczenie tytułu

Jak można rozumieć „przedwiośnie”?

Tytuł powieści nie jest jednoznaczny. Rozumieć „przedwiośnie” można na kilka sposobów. Najprostszy z nich, dosłowny, odnosi się do czasu dziania się akcji powieści (główny bohater na przedwiośnie przyjeżdża do Polski). Można go jednak rozumieć także w kontekście politycznym. Jeśli uznać, że wiosna będzie okresem, w którym zacznie się budowanie nowej Polski (tak jak w przyrodzie na wiosnę ożywiają się uśpione zimą organizmy), to czas, w którym toczy się akcja powieści, jest właśnie przedwiośniem. Podczas dyskusji na temat przyszłości państwa polskiego tak mówi do Baryki Szymon Gajowiec:

To dopiero przedwiośnie nasze. […] Wierzymy, że doczekamy się jasnej wiosenki naszej…