Odprawa posłów greckich - Rodzaj i gatunek literacki

Kompozycja Odprawy posłów greckich

Dramat składa się z dialogów i monologów, co jest podstawową formą podawczą dramatu. Forma utworu jest wzorowana na tragedii greckiej, jednak nie udało się Kochanowskiemu stworzyć sytuacji tragicznej, typowej dla antycznej tragedii. Występuje wprawdzie konflikt, czyli starcie się dwóch racji przeciwnych, a mianowicie – egoistycznych interesów Parysa z dobrem ogółu obywateli, ale konflikt ten nie jest zarysowany tak wyraziście, jak to miało miejsce w tragedii klasycznej, gdzie konflikt tragiczny kończył się jakąś katastrofą lub śmiercią. U Kochanowskiego, zamiast katastrofy, jest tylko jej groźba we wróżbie Kasandry. Poza tym w dramacie klasycznym światem przedstawionym rządzą bogowie lub fatum, u Kochanowskiego nieszczęście na kraj sprowadzają ludzie. Troja ulegnie zagładzie, ale tę zagładę zgotowali jej właśni obywatele swoim nieetycznym postępowaniem. Na scenie nie występują więcej niż trzy osoby, zgodnie z poetyką klasyczną, dlatego stosując się do tej zasady nie mógł Kochanowski pokazać publiczności sceny najważniejszej dla rozwoju konfliktu tragicznego, czyli obrad sejmu. Wypowiedzi bohaterów nie powodują posuwania się akcji naprzód. Jednak pomimo pewnych niedoskonałości, udało się poecie osiągnąć zamierzony efekt, głównie przez podniosły nastrój utworu, czy silny ładunek emocjonalny. Głęboki patriotyzm, jaki przenika cały dramat sprawił, że poeta z Czarnolasu na stałe zapewnił sobie miano twórcy polskiej tragedii i ma udział w jej rozwoju.

Cechy tragedii klasycznej w dramacie Kochanowskiego

W budowie zachowane zostały cechy tragedii klasycznej, takie jak: ekspozycja, podział na stasimony (pieśni chóru) i epejsodia (monologi i dialogi bohaterów), jest też epilog wyjaśniający dalszy przebieg wydarzeń. Poza tym została zachowana klasyczna zasada trzech jedności. Mamy też Chór, chociaż - w tragedii greckiej składał się on ze starców, a u Kochanowskiego składa się z panien trojańskich.

Struktura dramatu jest następująca:

• ekspozycja: Antenor informuje o przybyciu posłów greckich
• epizod I: dialog Antenora z Aleksandrem; rozmowa dotyczący Heleny, a także sprawy ich przyjaźni
• stasimon I: „By rozum był przy młodości”
• epizod II: lament Heleny
• stasimon II: „Wy, którzy rzeczą pospolitą władacie”
• epizod III: relacja posła z przebiegu obrad
• stasimon III: krótka wzmianka o odjeździe posłów
• epizod IV: monolog Ulissesa zaczynający się od słów „O nierządne królestwo i zginienia bliskie…”
• stasimon IV: „O białoskrzydła, morska pławaczko”
• epizod V: Chór zaleca wyprowadzenie Kasandry
• epilog: wiadomość o zbliżającej się flocie greckiej i wezwanie do czujności, a gdy zajdzie potrzeba – do walki.

Rola chóru

Chór składa się (inaczej niż w tragedii klasycznej) z panien trojańskich i spełnia bardzo ważną rolę w dramacie, bo kieruje uwagę odbiorcy na ważne problemy i zjawiska życia społeczno – politycznego, rozważa też kwestie moralne. Napomina młodych, by nie dogadzali swoim żądzom, lecz na pierwszym miejscu stawiali dobro kraju, zwraca uwagę rządzącym, że na to zaszczytne miejsce zostali powołani przez Stwórcę, dlatego powinni postępować według zasad Bożych; ubolewa nad losem porwanej Heleny, wyraża głęboką troskę o losy kraju.

Trzy jedności

Zachowana jest w tragedii klasyczna zasada trzech jedności:

• czasu: czas nie zgadza się z czasem trwania przedstawienia, ale nie przekracza dwudziestu czterech godzin i obejmuje: przybycie posłów, rozmowy o tym, czy Helenę oddać czy pozostawić w Troi, oraz obrady rady trojańskiej i tytułową odprawę posłów.
• miejsca: wydarzenia dzieją się cały czas przed pałacem królewskim; informacje dotyczące dziejących się poza Placem Publicznym wydarzeń, otrzymujemy na przykład od posła.
• akcji: ogranicza się do jednego wątku - sprawy oddania Grekom Heleny

Zasada decorum

Decorum to wymóg stosowności stylu do gatunku. Starożytni przypisywali tragedii styl wysoki, dlatego bohaterowie tragedii (czy eposu), wywodzący się zazwyczaj z rodzin królewskich, nie posługiwali się językiem prostego ludu. Inaczej jest w tragedii Kochanowskiego, bo nie wszyscy bohaterowie stosują zasadę decorum. Tak rzecz się ma w przypadku Iketaona, który posługuje się stylem zbliżonym do mowy potocznej, np.:

• • Owa, jako nam kolwiek Grekowie zagrają, tak my już skakać musim?.
  • Za czasu, panowie, umykać rogów potrzeba.
  • Mówiono zawżdy i to do końca będę.

W tym ostatnim przykładzie naruszył jednocześnie zasady składni. Mowa bohaterów jest zgodna z ich charakterami, bądź też odpowiada pochodzeniu bohatera i sytuacji, w jakiej się znalazł. Stylem wysokim posługuje się Antenor, Ulisses, Kasandra, król Priam, choć i jemu zdarza się odezwać stylem potocznym, np.:

Jeszcze tego niprawie ta przeciwna wiedma w mię wmówiła, żebych się miał bać; ale przedsię postraszyła mię nieco.

Ikateon, czy poseł relacjonujący przebieg obrad sejmowych, posługują się językiem zwykłym, codziennym. W tragedii zastosował Kochanowski, jako pierwszy, indywidualizację językową.

Wartości artystyczne, styl i język

Kochanowski stosuje różne wysokości stylu odpowiadające różnym funkcjom dramatycznym. Język i styl, różnorodność budowy wiersza, piękna, staranna polszczyzna świadczą o wielkim kunszcie artystycznym poety. Znaczącą wartością artystyczną jest zindywidualizowanie stylu wypowiedzi oraz zastosowanie kontrastowości postaci (zrównoważony i poważny Antenor, a lekkomyślny Aleksander czy demagog – Ikateon).

• Dialogi i monologi są pisane wierszem białym (bezrymowym).

• Pieśń pierwsza chóru („By rozum był przy młodości") i pieśń druga („Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie”) wyróżniają się budową stroficzną i rytmiką, poeta zastosował rymy parzyste (aa bb), żeńskie, dokładne.

• Monolog Ulissesa („O, nierządne królestwo i zginienia bliskie…”) to wiersz biały, oparty jedynie na zgodności akcentów i równej liczbie sylab w wersie.

• Piękna pieśń („O białoskrzydła, morska pławaczko”) to wiersz wolny (nieregularny) o zmiennej ilości sylab i zmieniającym się rytmie.

Stosuje też Kochanowski wiele środków artystycznych, szczególnie właśnie w tej trzeciej pieśni Chóru (o morskiej pławaczce). A oto przykład:

• neologizmy: pławaczko, ninacz, zołwicom

• peryfrazy:
  • „Łodzi bukowa, któraś gładkiej twarzy Pasterza Prijamczyka...”.

• inwersje:
  • „Sędziemu wyrok ze wszech Wenus bogini piękniejsza zapłaciła”.

• porównania:
  • „Za którą w tropy prosto jako za zbiegłą niewolnicą”.

• epitety: słodki, bezpieczne...

• przerzutnie:
  • „Oczy łakome siła ludzi/ zawiodły...”.

• pytania retoryczne:
  • „Kiedy na Idzie stokorodnej śmierci podległe, nieśmiertelne uznawca twarzy rozeznawał?”.