Typ liryki
Wiersz Sitowie jest przykładem liryki bezpośredniej. Podmiot liryczny jest tu bardzo wyraźnie obecny, zaś na końcu utworu formułuje nawet pytania retoryczne – adresując je do Boga.
Podmiot liryczny i jego kreacja
Podmiot liryczny ujawnia się w utworze całkiem wprost (w pierwszej osobie gramatycznej). Co ciekawe mamy tu do czynienia z „ja” lirycznym w dwu odsłonach. Najpierw jest to chłopiec, który obserwuje kępy sitowia, a potem poeta wspominający swoje dzieciństwo (tę drugą konstrukcję możemy utożsamiać z samym Tuwimem).
Sensy utworu
W wierszu Sitowie podmiot liryczny wspomina swoje dzieciństwo, kiedy życie toczyło się prostym, zwyczajnym rytmem. Dawniej mały chłopiec, dziś dorosły mężczyzna uświadamia sobie, jakie wartości miała w sobie owe pierwotna naiwność dziecka – prostota, normalność, radość. Dziś dawne spojrzenie na świat nabrało zupełnie innych znaczeń – nie ma w sobie nic z owej naturalności i dobra młodzieńczych lat. Podmiot liryczny jest poetą, odczuwa ciągle wewnętrzny przymus tworzenia, męczy się tym. Zauważa, że chciałby mówić i pisać o czymś jak najbardziej przyziemnym, pragnie zaprzestać poszukiwania ukrytych znaczeń i ozdobników wypowiedzi. Wie, że talent poetycki jest wielkim darem, ale jednocześnie postrzega go jako brzemię. Tuwim posługuje się w wierszu ciekawą analogią. Przedstawia obraz małego chłopca, który obserwuje roślinność wodną i wie, że z owych wydłużonych łodyżek – poprzez ich umiejętny splot – można ułożyć nowe kształty, wzory. Dziecko postrzega bowiem sitowie w sposób jak najbardziej naturalny, niezakłamany, niezmącony. Ogląd okiem poety jest zupełnie inny. Wie on bowiem, że tak, jak łodygi układają się w określone wzory, tak tworzy się wiersze wskutek wiązania słów. Poeta dostrzega też istotną różnicę dzielącą jego działanie od splatania roślin przez dzieci. Nadawanie słowom nowych znaczeń, kształtowanie utworu lirycznego nie przebiega mianowicie naturalnie, lecz rodzi się w bólach i mękach. Zachwyt pięknem przyrody przychodzi bowiem sam z siebie, zaś by móc napisać piękny wiersz, poeta musi się najpierw sporo napocić. W końcowych strofach poematu zwraca się on do Boga – formułując pytania retoryczne (są one skierowane pośrednio również do czytelnika, zmuszając go do namysłu i refleksji nad sensami utworu). Poeta zastanawia się nad tym, czy już zawsze będzie musiał się borykać z potrzebą tworzenia. Naiwnie pyta, czy tak musi być. W gruncie rzeczy wie jednak, że bycie poetą to dar i przekleństwo zarazem i że jest to misja dożywotnia. Powrócenie pamięcią do lat dziecinnych i wspomnienie czasów, kiedy można było beztrosko siąść nad wodą i nie myśleć o niczym innym, jak tylko o wijących się łodyżkach, budzi w poecie nastrój melancholijny, refleksyjny. Wyraża on swoje pragnienia, by móc faktycznie oglądać przyrodę, taką jaka ona jest – a nie przez poetyckie „okulary”. Utwór Sitowie jest jednym z najważniejszych wierszy w literaturze polskiej poświęconych trudom tworzenia poezji, procesom układania słów i nadawania im znaczeń, jest to więc liryk autotematyczny (tj. poezja o tworzeniu poezji).
Kontynuacje i nawiązania
Autotematyzm w poezji:
- J. Kochanowski Na swoje księgi
- I. Krasicki Wstęp do bajek
- P. Verlaine Sztuka poetycka
- J. Tuwim Poezja; Sitowie; Prośba o piosenkę
- A. Słonimski Czarna Wiosna; Krzyż Południowy
- L. Staff Ars poetica
- B. Leśmian Zamyślenie
- K. I. Gałczyński O mej poezji
- Cz. Miłosz Ars poetica
- W. Szymborska Radość pisania
- S. Grochowiak Rozmowa o poezji
Bibliografia przedmiotowa
- M. Głowiński, Wstęp (w:) J. Tuwim, Wiersze wybrane, Wrocław 1964.