Transakcja wojny chocimskiej - Transakcja wojny chocimskiej - streszczenie

W epopei Wacława Potockiego przedstawiona jest historia stosunków między Rzeczpospolitą a Imperium Osmańskim, opis przygotowań do bitwy i samego starcia, które miało miejsce w 1621 roku pod Chocimiem. Utwór składa się z dziesięciu pisanych wierszem części (oraz przemowy).

Dwie pierwsze części Transakcji wojny chocimskiej stanowią wstęp do utworu. Najpierw autor zamieścił inwokację, a następnie przedstawił ówczesną sytuację polityczną. Na ziemie Rzeczpospolitej najechał ze swoją armią turecki sułtan, Osman. Król Polski, Zygmunt III Waza zwołał sejm i rozpoczął przygotowania do wojny. Na dowódcę wojsk Rzeczpospolitej wybrany został hetman Jan Karol Chodkiewicz. Następnie przedstawiono przygotowania do walk. Utwór zawiera szczegółowe opisy rozsyłania wici, szykowania się żołnierzy i innych czynności wykonywanych przez rycerzy.

Części od trzeciej do ostatniej opisują podejmowane przez wojska działania od chwili rozpoczęcia bitwy do czasu jej zakończenia (trwała ona ponad miesiąc). W przedstawieniu wydarzeń zachowana jest chronologia z dokładnością co do dnia. Armia polska pod dowództwem hetmana Jana Karola Chodkiewicza (wspomagana oddziałami Kozackimi) broni się przed atakującymi ją wojskami Imperium Osmańskiego. Oddziały sułtańskie mają ponad dwukrotną przewagę liczebną. Hetman zwołuje narady dowódców, słucha zdania doświadczonych pułkowników, każe budować precyzyjne fortyfikacje i umacniać obóz. Przed starciem z nieprzyjacielem wygłasza mowę do swoich podwładnych (jest ona zamieszczona w części czwartej utworu). Zaś kiedy prowadzi bitwę, ustawia wojsko w równe szyki i sprawnie nim kieruje. Natomiast Turcy rozbijają swoje obozowisko bezładnie, zajmując dużą powierzchnię terenu. Gdy atakują, liczą na swoją przewagę liczebną, nie na taktykę. Bitwa trwa, następują po sobie kolejne potyczki, oddziały Imperium Osmańskiego nacierają, a oddziały polskie każdy z ataków odpierają. Transakcja wojny chocimskiej zawiera brutalnie realistyczne opisy zwycięskich dla wojsk Rzeczpospolitej starć. W czasie trwania bitwy umiera Chodkiewicz (ma to miejsce w siódmej części utworu), nie oznacza to jednak zwycięstwa Osmana. Armia sułtańska ponawia ataki, ale nie przynosi to dla niej pozytywnego skutku. W końcu zawarty zostaje pokój, a Turcy rezygnują z najazdu na ziemie polskie i wycofują się.

Poza fabułą, która wiernie oparta jest na wydarzeniach historycznych (oprócz przedstawienia walczących stron z perspektywy tylko jednej z nich), Wacław Potocki zamieścił w utworze liczne dygresje. Mają one najczęściej charakter porównania czasów opisywanych z czasami współczesnymi autorowi. Zawierają wyrażenie negatywnego stosunku autora wobec postaw i obyczajowości żyjącej w jego czasach szlachty i mają charakter moralizatorski.