Typ liryki
Utwór Zostawcie nas Tadeusza Różewicza pochodzi ze zbioru Poemat otwarty z lat 1955–1957. Jest to utrzymana w konwencji wiersza wolnego, tak zwanego różewiczowskiego, liryka bezpośrednia.
Podmiot liryczny i jego kreacja
Podmiot występuje w pierwszej osobie liczby mnogiej (strofy pierwsza, druga i piąta). Wskazują na to zaimki osobowe („my”, „nas”, „naszą”). Bezpośrednio zwraca się do zbiorowego adresata („[wy] zostawcie nas”). W strofie trzeciej dochodzi do głosu mężczyzna („[ja] chciałbym”, „[ja] mówiłem”), wypowiadający się w czasie przeszłym. Zaś w trzech pierwszych wersach strofy czwartej w czasie przeszłym wypowiada się w swoim imieniu kobieta („[ja] chciałabym”). Można się domyślać, że są oni kochankami, lecz ich dialog nie dotyczy łączących ich uczuć, a wspólnych przeżyć, które są/były od uczuć silniejsze. Wypowiadający się należą do pokolenia Kolumbów, ludzi, w czasie młodości których trwała wojna.
Sensy utworu
Wiersz porusza problem dotyczący losów pokolenia Kolumbów. Dla jego przedstawicieli męczące jest wspominanie okresu swojej młodości, ponieważ tak naprawdę jej nie mieli. Zastąpiły ją przeżycia związane z tragediami wojennymi. Były one tak nieludzkie, że nie chcą o nich pamiętać. Gdyby mieli wybór, woleliby zrezygnować ze swojego człowieczeństwa i podczas wojny być zwierzętami , roślinami czy przedmiotami nieożywionymi, których nie dotyczyły okrucieństwa wojny. Pytani przez kolejne pokolenia o czasy, które przeżyli, nie chcą o nich mówić, żądają, aby zostawić ich w spokoju, jednocześnie radzą, aby tamci przeżyli swoje życie w sposób normalny („żyjcie jak ludzie”). Pragnieniem pokolenia Kolumbów jest zapomnieć wszystko to, co widzieli i w czym uczestniczyli podczas okupacji hitlerowskiej.
Budowa i język utworu
Wiersz nie ma klasycznej dla utworu poetyckiego budowy. Podzielony jest na pięć nieregularnie wersyfikowanych strof. Taka struktura wynika z przekonania Różewicza o niemożliwości istnienia poezji w jej przedwojennym kształcie.
Cała wypowiedź poetycka napisana jest językiem prostym, zbliżonym do mowy potocznej. Poszczególne wersy są jakby pourywanymi fragmentami zdań. Pojawiają się nieliczne środki stylistyczne. Najbardziej widocznymi z nich są powtórzenia zwrotów „zapomnijcie o nas” (w pierwszych wersach pierwszej i piątej strofy) oraz „zostawcie nas” (w tytule i ostatnim wersie ostatniej strofy). Tworzą one klamrę, nadającą utworowi kompozycję ramową. Inne pojawiające się powtórzenia to „zazdrościliśmy” oraz „chciałbym/chciałabym”. Wielokrotnie zastosowany został bezpośredni zwrot do adresata (a właściwie adresatów), czyli apostrofa. Prawie za każdym razem ma ona wydźwięk negatywny („zostawcie nas”, „zapomnijcie o nas”, „nie pytajcie”), co dodatkowo podkreśla dramatyzm wypowiedzi.
Kontynuacje i nawiązania
Inne utwory, dotyczące pokolenia Kolumbów:
- Krzysztof Kamil Baczyński, Pokolenie, Ten czas;
- Tadeusz Różewicz, Ocalony, Lament;
- Roman Bratny, Kolumbowie. Rocznik 20;
- reż. Janusz Morgenstern, Kolumbowie (ekranizacja powieści Romana Bratnego).
Bibliografia przedmiotowa
- K. Wyka, Różewicz parokrotnie, Warszawa 1977.