Motyw agresji - Motyw agresji w literarturze

Biblia, Księga Rodzaju (Kain i Abel)

Kain i Abel byli braćmi. Pierwszy z nich zajmował się uprawą roli i złożył Bogu w ofierze płody rolne. Drugi był pasterzem – podarował najlepsze zwierzęta ze swojej trzody. Bóg ucieszył się z ofiary Abla, a ofiarę Kaina odrzucił. Było to powodem wielkiego gniewu. Kain poprosił brata, żeby wyszedł z nim na pole i zabił go tam. Początkowo nie chciał się też przyznać do winy. Spotkała go za to kara – tułaczka.

Jest to przykład agresji spowodowanej zazdrością: Kain był zły, że ofiara jego brata została zaakceptowana, natomiast jego – nie zyskała uznania. Ma to również głębszy sens. Kain od początku nie był tak naprawdę pobożny i pokorny. Zabijając brata, potwierdził, że grzech zapanował nad jego życiem.

Adam Mickiewicz Dziady, cz. III (sceny: I, VII, VIII)

Poeta przedstawił losy prześladowanych więźniów. W dedykacji nazwał ich „męczennikami”, walczącymi w słusznej sprawie. Zbierają się oni w celi Konrada podczas Wigilii i rozmawiają o prześladowaniach. Żegota trafił do więzienia, mimo że nie spiskował. Tomasz wyjaśnia, że Nowosilcow aresztuje nawet niewinnych ludzi, bo zależy mu na dobrej opinii cara. Przed tą agresją nie można się obronić: śledztwo prowadzone jest w tajemnicy, ludzie wciąż są porywani, prawo jest łamane. Młodzież skarży się też na tortury i bicie.

Jan Sobolewski opowiada o wywozie studentów na Sybir. Wszyscy mieli ogolone głowy i skute kajdanami nogi. Odczuwali ból, a ich ciała krwawiły. Stosowano wobec nich przemoc, nawet wtedy gdy nie mieli już siły. Wasilewski słaniał się, bo torturowano go podczas przesłuchań – jego cierpienia przyrównane zostały do męki Chrystusa.

W Salonie warszawskim toczy się rozmowa na temat Cichowskiego. Kiedyś był on duszą towarzystwa. Przesłuchania i tortury wywarły negatywny wpływ na jego psychikę i wygląd.

Scena VIII zawiera historię Rollisona – został pobity, a jego matka prosi senatora o litość.

Mickiewicz ukazuje cierpienia polskiej młodzieży, ale też ich odwagę i pragnienie walki.

Fiodor Dostojewski Zbrodnia i kara

Raskolnikow zabił starą lichwiarkę, Alonę Iwanownę i jej siostrę – Lizawietę. Nie miał pozornie żadnych wyrzutów sumienia, swoją zbrodnię dokładnie zaplanował i mimo niespodziewanych okoliczności, prawie wszystko poszło zgodnie z planem. Zamordował kobiety z wielkim okrucieństwem: zadawał im ciosy siekierą. Raskolnikow uwierzył, że może być nadczłowiekiem, jednostką wybitną. Ideologia Raskolnikowa została zaczerpnięta z filozofii Fryderyka Nietzschego. Pisał on o nadczłowieku w dziele Tako rzecze Zaratustra. Poglądy bohatera były pełne agresji – uważał, że niektórzy ludzie to pasożyty społeczne, stojące niżej w hierarchii. Alona jako niższa forma bytu mogła być zabita.

Morderstwo przyczyniło się do obłędu Raskolnikowa. Okazało się, że jego filozofia nie ma sensu, a ludziom nie wolno zabijać innych. Powieść obnaża psychikę ludzką – Dostojewski przed napisaniem książki wnikliwie studiował kroniki policyjne, czytał o zbrodniarzach.

Maria Kuncewiczowa Cudzoziemka

Róża Żabczyńska to postać pełna agresji. Sama nie była szczęśliwa, więc chciała uprzykrzyć życie innym. Często raniła, nie szczędziła złośliwości. Została żoną Adama, ale ciągle prowadziła z nim kłótnie, oskarżała go. Kobieta krytykowała innych, zarzucała brak umiejętności lub wychowania (na przykład córce Marcie). Nie było istotne, z kim rozmawiała, zachowywała się tak zarówno w stosunku do dzieci, jak i swojej synowej. Jej postępowanie było pełne negatywnych emocji.

Książka pokazuje, że przyczyną agresji może być frustracja. Jednocześnie jest dowodem na to, że człowiek może się zmienić, gdy pogodzi się ze swoim życiem.

Hanna Krall Zdążyć przed Panem Bogiem

Książka jest dowodem agresji niemieckich oficerów. Zawiera wspomnienia z wydarzeń, które miały miejsce w getcie warszawskim.

Jeszcze przed jego utworzeniem doszło do sytuacji, która pokazała, że Żydzi się w niebezpieczeństwie: dwóch agresywnych oficerów niemieckich usuwało brodę człowiekowi ustawionemu na beczce. Zdarzenie nie budziło jednak przerażenia.

W getcie panował głód, wielu ludzi ginęło, innych wywożono do obozów zagłady.

Edelman wspomina o aresztowaniach, torturach, podpaleniu getta przez Niemców i strzelaniu do ludzi. Śmierć była wszechobecna, Niemcy okłamywali ludność zgromadzoną w getcie, dając wyraz swojemu okrucieństwu. Zdążyć przed Panem Bogiem opowiada o nieuzasadnionej agresji i śmierci z nią związanej.

Inne przykłady literackie:

• Biblia, Ewangelia wg św. Mateusza, rzeź niewiniątek (agresja z obawy przed utratą władzy)
• Jan Kochanowski Pieśń o spustoszeniu Podola (agresja najeźdźców)
• Ignacy Krasicki Monachomachia (agresja – wynik głupoty i nietolerancji)
• Aleksander Fredro Zemsta (agresja sąsiedzka – wynik zawiści i konfliktu charakterów)
• Henryk Sienkiewicz Potop (agresja najeźdźców)
• Władysław Stanisław Reymont Chłopi (agresja wobec niemoralnego członka społeczności)
• Stefan Żeromski Przedwiośnie (agresja rewolucjonistów)
• Stanisław Ignacy Witkiewicz Szewcy (agresja wobec władzy)
• Zofia Nałkowska Medaliony (nieludzka agresja wobec drugiego człowieka)
• Albert Camus Dżuma (agresja i zło w ujęciu metaforycznym)
• Gustaw Herling-Grudziński Inny świat (agresja – stały element życia w obozie)
• Marek Hłasko Pierwszy krok w chmurach (agresja – wynik znudzenia życiem; agresja – próba obrony)
• Tadeusz Różewicz List do ludożerców (agresja jako efekt egoizmu)
• Nick Hornby Był sobie chłopiec (szkolna agresja)