Motyw artysty - Motyw artysty w literaturze

Horacy Exegi monumentum…

Oda greckiego poety, w której stwierdza on, że wybudował pomnik trwalszy od spiżu (swoją poezję), jednoznacznie określa kondycję artysty w dobie antyku. Horacego charakteryzuje chęć sławy, świadomość własnej wielkości, ponadczasowości i uniwersalności swoich dzieł. Pewność siebie oznacza, że poeta nie ma żadnych wątpliwości, że będzie rozpoznawany i czytywany przez potomnych.

Jan Kochanowski Pieśń XXIV, Księgi Wtóre

Ojciec polskiej poezji parafrazuje Exegi monumentum… Horacego w Pieśni XXIV. Wyznaje te same zasady co starożytny poeta, ma podobne przekonania o swym talencie i nieśmiertelności poezji:

Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony

Polecę precz, poeta, ze dwojej złożony

Natury […]

O mnie Moskwa i będą wiedzieć Tatarowie,

I róznego mieszkańcy świata Anglikowie […]

Postawa Kochanowskiego jest typowa dla poetów epoki renesansu.

Juliusz Słowacki Kordian

Dramat romantyczny ukazujący mesjanistyczny charakter cierpienia narodu polskiego. To utwór polityczny, a główny bohater jest typowym bohaterem romantycznym walczącym o wolność kraju. Dużą rolę odgrywa w całej sytuacji także poezja. Artysta-wieszcz spełnia tu kluczową rolę:

Naród ginie, dlaczego? – aby wieszcz narodu

Miał treść do poematu, a wieszcz rym odlewał,

Aby nieliczną iskrę ognia pośród lodu

Z pieśni wygrzebał anioł i w niebie zaśpiewał.

Sens zostaje nadany cierpieniu, które zamknięte w poemacie nabierze ponadczasowej wymowy, a pamięć o nim pozostanie na wieki.

Maria Kuncewiczowa Cudzoziemka

Powieść psychologiczna ukazuje przeżycia wewnętrzne skrzypaczki, Róży Żabczyńskiej, której życie nie ułożyło się tak, jakby sobie tego życzyła. Nie miała na tyle talentu, by spełnić się jako muzyk, ukochany mężczyzna zdradził ją z inną kobietą, jako Rosjanka czuła się obco na polskiej ziemi. Jest to niezwykle tragiczny obraz niespełnionej artystki. Mimo że nie zyskała popularności, uwielbiała grać. Grając, stawała się całkowicie sobą. Za pomocą pociągnięć smyczka wyrażała żale, smutki i nadzieje, które nigdy nie spełniły się tak, by mogła osiągnąć szczęście. Cudzoziemka mówi o tym, że artystą jest się bez względu na zyskaną (lub nie) popularność, ale ze względu na miłość włożoną w tworzenie.

Jerzy Andrzejewski Idzie skacząc po górach

Opowiadanie mówi o starym malarzu (Andrzejewski wzorował się tu na postaci Pabla Picassa), który w ostatnich latach życia wrócił na piedestał sławy dzięki stworzeniu nowego cyklu obrazów. Idzie… jest wizerunkiem wielkiego artysty, świadomego swojej wartości, pokornego jednak wobec malarstwa. Sztuka jest dla artysty tchnieniem życia, utrzymuje go w dobrej kondycji i pozwala mu na całkowite spełnienie się.

Inne przykłady literackie:

• Mitologia – postać Apolla (Apollo praojcem artystów: bogiem muzyki, patronem poezji i sztuki);
• Jan Kochanowski Pieśń XXV, Księgi Wtóre (Bóg artystą, kreatorem świata);
• Adam Mickiewicz Dziady, cz. III (poeta świadomy swej wielkości i wagi misji, którą ma do spełnienia);
• Adam Mickiewicz Koncert Jankiela w Panu Tadeuszu (artysta, który za pomocą swej twórczości zamyka świat w metaforach lub tworzy nowe światy);
• Zygmunt Krasiński Nie-boska komedia (obraz poezji jako Dziewicy, niezwykle silnej i zwodniczej, i poety omotanego nią);
• James Joyce Portret artysty z czasów młodości (autobiograficzny portret pisarza zawierający jego credo pisarskie oparte na wolności);
• Henryk Sienkiewicz Janko Muzykant (Janko artystą niespełnionym, tragicznym, przedwcześnie zmarłym);
• Zbigniew Uniłowski Wspólny pokój (obraz cyganerii artystycznej);
• Zbigniew Herbert Apollo i Marsjasz (bohaterowie to symbole dwóch typów uprawiania sztuki);
• Tadeusz Różewicz Kto jest poetą, Moja poezja (charakterystyka poety, jego zadania);
• Wisława Szymborska Radość pisania (obraz ironiczny, nieśmiertelność poety dzięki zapisaniu jego wierszy na kartce);
• Michał Bułhakow Mistrz i Małgorzata (stosunek artysty do jego dzieła motywem przewodnim, skontrastowanie prawdziwego artysty z pseudoartystami z grupy literackiej, „Rękopisy nie płoną” – dzieło wartościowe nigdy nie zginie);
• Rafał Wojaczek Piosenka o poecie, Piosenka o poecie II (brutalnie przedstawiony wizerunek poety, jego negatywny obraz);
• Nancy Kleinbaum Stowarzyszenie Umarłych Poetów (rozwijanie artystycznych zdolności podstawą spełnienia w życiu, artystami-poetami członkowie ożywionego Stowarzyszenia Umarłych Poetów);
• Jacek Dehnel Olaf Farbiarczyk, w zbiorze Rynek w Smyrnie (pseudoartysta-malarz, ksiądz-kobieciarz, który robi zamieszanie w domu publicznym).