Motyw rewolucji - Motyw rewolucji w literaturze

Zygmunt Krasiński Nie-Boska komedia

Autor przedstawia obóz rewolucjonistów – tworzą go: robotnicy, chłopi, rzeźnicy, szewcy, rzemieślnicy, lokaje… Charakterystyczna dla tego rozwrzeszczanego tłumu jest frygijka (czapka wolności noszona w czasie Wielkiej Rewolucji Francuskiej). Ludzie ci są pełni nienawiści, pragną śmierci przeciwników. Wśród nich posłuch znajduje Leonard, z którego ust płyną pełne fanatyzmu słowa: „Idźcie bez trwogi i mordujcie bez wyrzutów”. Zapowiada on powstanie nowego świata, w którym będzie panowało szczęście (w celu zapewnienia nowego porządku trzeba jednak wymordować reprezentantów starego, arystokratów). Głosi konieczność radykalnej rozprawy z przeciwnikami rewolucji (nie rozumie, dlaczego Pankracy rozmawia z Henrykiem, chce jak najszybszego ataku na zamek Świętej Trójcy).

Do przywódców rewolucjonistów należy też Pankracy. Jest ateistą pragnącym stworzenia nowej cywilizacji, która zapewni wolność i szczęście. Swoim postępowaniem zaprzecza tym hasłom – wymaga bezwzględnego posłuszeństwa. Wie, że rewolucja to niszcząca siła i świat trzeba będzie odbudować. Gdy umiera, krzyczy: „Galilejczyku, zwyciężyłeś!”. Generał Bianchetti uważa się za lepszego od rewolucjonistów – wg Henryka jest zdrajcą. Ostatecznie rewolucjoniści skazują pokonanych arystokratów na śmierć. Krasiński widział w rewolucji siłę wyzwalającą prymitywne instynkty, powodującą straty, rozlew krwi. Uważał, że nie prowadzi ona do budowy doskonalszego ładu – jest zapowiedzią końca świata, kary za zburzenie Boskiego porządku. Krasiński odwołuje się w ten sposób do prowidencjalizmu, przekonania, że wszystko jest zaplanowane przez Boga.

Juliusz Słowacki Uspokojenie

Słowacki przypisywał rewolucji moc twórczą, nawiązywał w ten sposób do stworzonej przez siebie filozofii genezyjskiej. Do wydarzeń dochodzi na warszawskiej Starówce. Rewolucja dotyczy nie tylko ludzi, lecz także roślin czy przedmiotów – wszystkie elementy rzeczywistości ścierają się ze sobą: ciemność rozmywa kontury, nastaje gra świateł i dźwięków, wiatr miota błyski i gra na kolumnie Zygmunta, kamienie wrzeszczą, rozbrzmiewa wiele dźwięków. Tworzy to wielkie widowisko, poetyckość symbolizuje „mękę ciał” – przebieg rewolucji, jej drastyczność i zniszczenie to ofiara, która zostanie nagrodzona lepszą rzeczywistością. Słowacki rozumiał więc rewolucję jako etap przejściowy, pozwalający podążać ku formom bardziej doskonałym.

Stefan Żeromski Przedwiośnie

Żeromski przedstawia oczami Cezarego obraz rewolucji w Baku. Początkowo chłopak zachwyca się hasłami rewolucji, chodzi na wiece, słucha przemówień. Jest ona dla niego wyczekiwaną swobodą, nie rozumie jej kontekstu historycznego. Ta fascynacja zmusza go nawet do donosu na matkę. Po jej śmierci przekonuje się, że rewolucja nie szanuje żadnych świętości – kobiecie zdarto nawet obrączkę. Ostatecznie zmienia pogląd podczas prac przy grzebaniu trupów, gdy widzi zwłoki – niewinnej przecież – Ormianki. Zaczyna rozumieć, że rewolucja jest groźna, zabrała mu wszystkich bliskich.

Baryka spotyka się też z ideami rewolucji na uniwersytecie, gdzie poznaje Antoniego Lulka – przywódcę komunistów. Chce on gwałtownych zmian, zburzenia dotychczasowej hierarchii i tradycji, wprowadzenia sprawiedliwości za pomocą rewolucji. Cezary jest już jednak sceptyczny wobec idei komunistów. Bierze udział w marszu na Belweder, ale nie powinno być to odczytane jako popieranie rewolucyjnych haseł. Żeromski ostrzega przed tą niszczącą siłą.

Stanisław Ignacy Witkiewicz Szewcy

Witkacy przedstawia trzy rewolucje. Robert Scurvy z pomocą Dziarskich Chłopców dokonuje przewrotu faszystowskiego. Wprowadza dyktaturę, aresztuje księżną i Tempego.

Następnie wybucha rewolucja szewców, którzy są rządni pracy. Czeladnicy w końcu zabijają Sajetana, który nimi dowodzi. Wewnątrz struktury rewolucji pojawiają się bunty, walki, starcia. Pokazuje to, że rewolucja prowadzi do anarchii. W końcu dwaj dygnitarze przerywają chaos, zapowiadają nadchodzącą mechanizację – powstanie społeczeństwa pozbawionego potrzeb duchowych.

Obraz tej wymyślonej rewolucji odsłania jej mechanizmy, ostrzega przed anarchią.

Sławomir Mrożek Tango

Autor przedstawił rewolucję obyczajowo-arystyczną. Polega ona na łamaniu konwencji: rodzice Artura są przesadnie nowocześni, tolerują zdradę, są wyzwoleni do granic możliwości, babcia nosi trampki, a stary Eugeniusz akceptuje wszystkie nowości.

Mrożek poprzez groteskę ujawnia stan chaosu, który jest skutkiem rewolucyjnego przewrotu. Konsekwencją jest też kontrrewolucja, którą uosabia Artur – próbuje wprowadzić reguły i zapanować nad nieładem, jednak nie udaje mu się to. Ostatecznie władzę przejmuje Edek, jego taniec jest wyrazem nowego porządku. Stomil podsumowuje: „Miał być rząd dusz, a nadchodzą rządy chama”.

Rodzina jest tutaj miniaturą całego społeczeństwa, przewrót został pokazany na jej przykładzie.

Inne przykłady literackie:

• Adam Mickiewicz Oda do młodości (burzenie starych ideałów)
• Bolesław Prus Lalka (Wiosna Ludów pojmowana jako rewolucja)
• Stefan Żeromski Nokturn (rewolucja 1905 roku)
• George Orwell Folwark zwierzęcy (paraboliczny obraz rewolucji i jej skutków)
• Władysław Broniewski Pokłon Rewolucji Październikowej (zalety rewolucji)
• Borys Pasternak Doktor Żywago (losy rosyjskiej inteligencji podczas i po rewolucji październikowej)
• Michaił Bułhakow Biała gwardia (losy inteligencji podczas i po rewolucji październikowej)
• Ryszard Kapuściński Cesarz (gwałtowne przemiany spowodowane rewolucją)