Motyw rodziny - Motyw rodziny w literaturze

Jan Kochanowski Pieśń świętojańska o Sobótce

Warto zwrócić uwagę na pieśń Panny XII, w której Kochanowski, chyba jako jedyny tak naprawdę pisarz staropolski, w tak szczególny sposób docenia rolę kobiety:

Zatym sprzętna gospodyni / O wieczerzej pilność czyni, / Mając doma ten dostatek, / Że się obejdzie bez jatek. // Ona sama bydło liczy, / Kiedy z pola idąc ryczy, / Ona i spuszczać pomoże; / Męża wzmaga, jako może.

Kobieta jest więc tu współgospodarzem, a jej praca i wkład we wspólną pracę są wręcz nieocenione. Należy również podkreślić, że w pieśni Panny XI Kochanowski zachwyca się urodą żony, mówi o niej: „nieprzepłacona Doroto” i dodaje, że swoją łagodnością i dobrocią zachęca go do tworzenia tekstów na jej cześć. Warto zauważyć, że Kochanowski pokazuje tu dość głębokie więzy małżeńskie, otwarcie mówi o tym, że kocha Dorotę, ceni ją jako kobietę, cieszy go jej obecność w domu. To przykład wyjątkowy na tle całej literatury polskiej.

Molier Skąpiec

W rodzinie Harpagona nie ma żadnych więzów, ponieważ każdy żyje na swój rachunek. Skąpiec ciągle przelicza pieniądze, obszukuje służbę i zastanawia się, w jaki sposób może jeszcze zaoszczędzić. Jego syn, Kleant, nienawidzi ojca i w zasadzie chce go zabić. Eliza natomiast jest panną wychowywaną w klatce, z której nie ma ucieczki. Nie tylko ojciec jest dla niej niemiły i przykry, ale też traktuje ją jak niepotrzebny sprzęt, jak pasożyta, którego należy się pozbyć z domu. Rodzeństwo czuje wstręt do ojca, który ich nie kocha, nie poświęca im ani minuty i nie interesuje się ich szczęściem. Młodym, dzięki zbiegowi okoliczności, udaje się uciec z domu, ponieważ oboje założą rodziny, jednak ostatnia scena, w której skąpiec głaszcze szkatułę, jest raczej smutna i refleksyjna. Harpagon nie rozumie, że odejście dzieci, jest odejściem ostatecznym, że stracił tak naprawdę to, co było w życiu najważniejsze, nie ma świadomości, że skrzywdził tych, których powinien najbardziej kochać.

Władysław Reymont Chłopi

Jagna to kobieta, która stanowi uosobienie Matki Natury, kieruje się instynktem i dlatego nawiązuje romans z synem swojego męża, Antkiem. Między Jagną a starym Boryną są różnice, których w żaden sposób nie można nie zauważyć. Dzieli ich nie tylko spora różnica wieku, ale też inne zapatrywania na małżeństwo, inne cele życiowe. Jagna jest młoda, chce się bawić, jest artystką nieprzystosowaną do bycia mężatką. Boryna natomiast pragnie żony, która zajmie się gospodarstwem, będzie mu wierna. Romans Jagny i Antka doprowadza do kłótni ojca i syna, niewątpliwie rozluźniają się także więzy między Antkiem a jego żoną Hanką.

Gabriela Zapolska Moralność pani Dulskiej

W tekście Zapolskiej mamy do czynienia z matriarchatem, czyli typem rodziny, w której rządzi kobieta. Dulska nie tylko zarządza kamienicą, ale również zarządza rodziną. Nie liczy się w ogóle ze zdaniem Felicjana, zabiera mu pieniądze, wylicza cygara i każe chodzić wokoło stołu. Sama również podejmuje decyzje w sprawach dzieci, ucząc Hesię i Melę oszustwa (np.: nie płacą za pełny bilet w tramwaju, bo dziewczyny udają młodsze niż są w rzeczywistości) i przymykając oko na dość swobodne życie Zbyszka. Zresztą, kiedy Hanka zachodzi w ciążę, Dulska w zasadzie nie ma pretensji do syna, po prostu chce, aby sprawa nie wyszła na jaw. W rodzinie tej nie ma żadnych więzi, ponieważ ojciec nie stanowi dla dzieci absolutnie żadnego autorytetu, a Dulska ośmiesza się i tak naprawdę dzieci również nie stawiają jej sobie za wzór. Postępowanie matki i zasada, że oto wszystkie brudy należy prać we własnym domu, doprowadzają do katastrofy, z której jednak bohaterka nie zdaje sobie sprawy. Zbyszek nie ponosi konsekwencji za własne czyny, a więc dalej może być kompletnie nieodpowiedzialny, bo wie, że matka i tak wszystko jakoś załatwi. Hesia wyrasta na pannę podobną do matki, ponieważ ma świadomość, iż męża należy trzymać pod pantoflem, a Mela dalej pozostanie naiwna i łatwowierna, pewnie do momentu, aż ktoś tych cech nie wykorzysta. Życie Dulskiej niczego nie uczy, nie rozumie, że mogłaby być np.: szczęśliwą babcią, a nie kobietą, która ciężarną służącą w zasadzie wypędziła z domu.

Sławomir Mrożek Tango

W małżeństwie Stomila i Eleonory zasad po prostu nie ma. Dokonali oni rewolucji, która polegała na zniesieniu norm obyczajowych i zgodnie z tym żyją. Stomil przez całe dnie chodzi w wymiętej pidżamie, Eleonora ma romans z Edkiem, co zresztą jej męża nie dziwi, Artur w ogóle nie ma kontaktów z rodzicami, ponieważ właśnie znów chce wprowadzić normy moralne i obyczajowe. W rodzinie tej mamy jeszcze pokolenie dziadków, czyli Eugenię i Eugeniusza, którzy zachowują się jak dzieci i całe dnie spędzają na grze w karty. Nikt w zasadzie się nimi nie interesuje, a śmierć Eugenii również nie wzbudza jakiś głębszych uczuć. Dlatego Edek, obcy, tak łatwo wchodzi do domu i zaczynając od najsłabszych, łatwo i szybko podporządkowuje sobie wszystkich.

Inne przykłady literackie:

• William Szekspir Makbet (brak więzi między małżonkami po dokonaniu zbrodni)
• Zygmunt Krasiński Nie-Boska komedia (samotność Marii z powodu zdrady Męża)
• Honoriusz Balzak Ojciec Goriot (materialistyczne traktowanie ojca przez córki)
• Maria Dąbrowska Noce i dnie (saga rodzinna)
• Witold Gombrowicz Ferdydurke (parodia rodziny mieszczańskiej)
• Zofia Nałkowska Granica (problem zdrady)
• Gabriel Garcia Márquez Sto lat samotności (piętno kazirodztwa)
• Elferide Jedlinek Pianistka (patologiczne stosunki między matką a córką)