Motyw upadku moralnego - Motyw upadku moralnego w literaturze

William Szekspir Makbet

Makbet jest wiernym rycerzem króla Dunkana do momentu, kiedy to dowiaduje się od czarownic, iż zostanie królem. Za namową żony zabija króla, a potem wszystko już zmierza do katastrofy. Makbet wpada w szał zabijania, posuwa się nawet do morderstwa żony i dziecka Makduffa, staje się samotny, ponieważ wszystkich podejrzewa o to, iż chcą go pozbawić tronu i wiedzą o zbrodni. Kończy się również szczęśliwe życie małżeńskie Makbeta, gdyż więzy z żoną, która zresztą popada w paranoję, rozluźniają się, a samobójcza śmierć Lady Makbet nie robi na jej mężu specjalnego wrażenia. Tekst kończy się oczywiście zasłużoną śmiercią króla tyrana i nadzieją, że rządy takie się nie powtórzą.

Ignacy Krasicki Świat zepsuty

Krasicki daje w satyrze obraz upadku moralnego świata, w którym żyje. Wady, które autor wymienia, można w zasadzie podzielić na dwie grupy. Pierwsza odnosi się do sfery obyczajowej, druga natomiast to grzechy wobec ojczyzny. Polacy, zapatrzeni w modę zachodnią, nie szanują tradycji i starych obyczajów, żyją rozpustnie, rozwodzą się, młodzież prowadzi rozwiązłe życie. Autor ubolewa również nad tym, że zanikają więzi rodzinne, małżeństwa coraz częściej zawierane są dla zysku, a ludzie stają się podli i fałszywi. Ład i porządek w państwie został zburzony, ponieważ szerzą się spory i kłótnie, „bracia” szlachcice nie potrafią już ze sobą rozmawiać, gdyż każdy dąży do wzbogacenia się kosztem innych. Zanikają takie wartości, jak: „poczciwość”, honor, wierność. W kraju panuje chaos, gdyż nikt nie przestrzega prawa, a dobro ojczyzny tak naprawdę nikogo nie obchodzi. Krasicki zauważa tu zgubny wpływ liberalizmu, ateizmu i racjonalizmu na życie społeczeństwa. Warszawa za czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego stała się symbolem upadku wszelkich wartości i synonimem kopiowania zachodnich mód. Krasicki jawi się tutaj jako wnikliwy obserwator rzeczywistości, mówiący z drwiną i ironią o upadku obyczajów i wartości.

Adam Mickiewicz Ballady i romanse

Utwory, które są manifestem romantyzmu w Polsce, stanowią wyraz fascynacji autora ludowym kodeksem moralnym. Chyba najbardziej reprezentatywną balladą jest utwór Lilie, w którym nie tylko mamy potępienie zdrady małżeńskiej i zbrodni, ale także stwierdzenie, że jeden grzech pociąga za sobą drugi, a kara za złe czyny nastąpi na ziemi. W innych tekstach Mickiewicz mówi o wartości przysięgi małżeńskiej, wierności, roli modlitwy.

Stefan Żeromski Przedwiośnie

Najbardziej „nieludzka” jest tu rewolucja, którą autor postrzega jako rozlew krwi i zło. Początkowo Baryka był zafascynowany rewolucją, ponieważ dawała ona poczucie swobody i możliwość wyzwolenia się spod władzy matki. Potem jednak przekonał się, że rewolucja przynosi krew, grabieże, gwałty. Rewolucjoniści pozostawiają po sobie zgliszcza i morze ludzkich łez. Rewolucjoniści, pozbawieni jakichkolwiek skrupułów, wydają wyroki takie, jakie im się podobają, co oczywiście nie ma nic wspólnego ze sprawiedliwością, podżegają do buntu, popierają nietolerancję i ksenofobię wśród ludzi. Ofiarą rewolucji stał się nie tylko Cezary, ale przede wszystkim jego aresztowana i zmuszona do pracy matka. Cezary przekonał się, że rewolucjoniści, popierający ateizm, nie pozwalają nawet na godny pochówek zmarłych. Na dodatek uświadomił sobie, że są to ludzie tak zepsuci, iż posuwają się do okradania zwłok i bezczeszczenia ciał. Rewolucja w życiu głównego bohatera jest niewątpliwie ważnym etapem jego dojrzewania, ponieważ śniąc o sprawiedliwości społecznej i przywróceniu wartości, później weźmie on udział w wojnie polsko-rosyjskiej, ale również w marszu na Belweder.

Gustaw Herling Grudziński Inny świat

Świat łagrów, czyli sowieckich obozów pracy, jest światem pozbawionym wszelkich wartości, ponieważ w nieludzkich warunkach człowiek staje się nieludzki. Więźniowie nie tylko zmuszani są do bardzo ciężkiej pracy w trudnych warunkach klimatycznych, ale też w obozie panują zasady zupełnie nie do zaakceptowania w normalnym świecie. Obóz jest rządzony przez „urków”, czyli przestępców kryminalnych, który pozwalają na gwałty i przemoc. Dla władzy jest to niezwykle wygodne, ponieważ w obozie panuje „ład i porządek”. Grudziński pisze, że człowiek w obozie może stracić człowieczeństwo i zacząć kierować się instynktem przetrwania. Dlatego każdy walczy o żywność, ubrania, zaspokaja popęd seksualny. Kobiety oddają swoje ciało za kawałek chleba, a poza tym panuje przemoc. Inny świat Grudzińskiego pokazuje obóz jako mini-państwo totalitarne – można do niego trafić w zasadzie za nic, więźniowie zostają zamknięci i nie mają możliwości ucieczki (tu ograniczenie stanowią warunki klimatyczne, a więc stawianie murów nie jest konieczne), wykorzystuje się ich do katorżniczej pracy, nie dając wystarczających racji żywieniowych. Łamie się podstawowe zasady społeczne, np.; przekonuje się żony osadzonych, by pisały pozwy rozwodowe, nie pozwala się na korespondencję, celowo przedłuża się wyroki. Inny świat jest światem bez granic i bez moralności.

Inne przykłady literackie:

Jan Kochanowski Pieśń V (upadek moralny Polaków, którzy nie bronią własnych granic)
Wacław Potocki Nierządem Polska stoi, Pospolite ruszenie (doprowadzanie kraju do ruiny)
Zygmunt Krasiński Nie-Boska komedia (rewolucja jako zło)
Zofia Nałkowska Medaliony (dokument na temat zbrodni hitlerowskich)
Tadeusz Borowski Opowiadania (upadek moralny ludzi przebywających w lagrach)
Aleksander Sołżenicyn Archipelag Gułag (nieludzkie warunki w obozach sowieckich)